Mediavrijheid en pluralisme

Mediavrijheid en pluriformiteit zorgen voor de informatiestroom en spelen een sleutelrol bij het ter verantwoording roepen van de macht. De Commissie heeft haar werkzaamheden op dit gebied opgevoerd door mediavrijheid centraal te stellen in haar verslaggeving over de rechtsstaat en diverse projecten te blijven financieren die tastbare resultaten opleveren. De Commissie heeft ook belangrijke initiatieven gepland om het werk en de veiligheid van journalisten te verbeteren en heeft een actieplan aangenomen dat gericht is op het bevorderen van een levensvatbaar media-ecosysteem.

De toezeggingen van de Europese Unie om de vrijheid en het pluralisme van de media te eerbiedigen en de vrijheid van meningsuiting te handhaven — waaronder het recht om informatie te ontvangen en te verstrekken zonder inmenging van de overheid — zijn verankerd in artikel 11 van het Handvest van de grondrechten vande EU (.pdf), dat overeenkomt met artikel 10 van het Europees Verdrag tot bescherming van de rechten van de mens en de fundamentele vrijheden.

Wetgeving en de rechtsstaat

• De Europese wet inzake mediavrijheid (EMFA), die op 15 december 2023 politiek is goedgekeurd door het Europees Parlement en de Raad, bouwt voort op de herziene richtlijn audiovisuele mediadiensten. HetEFMZVA, dat in september 2022 voor het eerst werd voorgesteld, heeft tot doel de integriteit van de interne markt te vergroten en zo het pluralisme en de onafhankelijkheid van de media in de Unie te beschermen.

  Het EFMZVA zal:

  • De redactionele onafhankelijkheid te beschermen door de lidstaten te verplichten de daadwerkelijke redactionele vrijheid van aanbieders van mediadiensten te eerbiedigen en tegelijkertijd de bescherming van journalistieke bronnen te verbeteren, onder meer tegen het gebruik van spyware.
  • Zorgen voor de onafhankelijke werking van de publieke media, onder meer door het waarborgen van adequate, duurzame en voorspelbare financiële middelen en het bevorderen van transparantie bij de benoeming van het hoofd of de leden van de raad van bestuur van openbare media;
  • Detransparantie van media-eigendom te waarborgen door de openbaarmaking van gerichte informatievereisten (bv. wettelijke namen, contactgegevens, eigendom);
  • Waarborgen bieden tegen de ongerechtvaardigde verwijdering door zeer grote onlineplatforms (aangewezen krachtens de wet inzake digitale diensten) van media-inhoud die is geproduceerd volgens professionele normen, maar onverenigbaar wordt geacht met de algemene voorwaarden;
  • Invoering van een recht van aanpassing van het mediaaanbod op apparaten en interfaces, zoals aangesloten tv’s, zodat gebruikers de standaardinstellingen kunnen wijzigen om hun eigen voorkeuren te weerspiegelen;
  • Ervoor zorgen dat de lidstaten een beoordeling verstrekken van het effect van belangrijke mediamarktconcentraties op mediapluralisme en redactionele onafhankelijkheid door middel van mediapluriformiteitstests;
  • Zorgen voor een transparantere methode voor het meten van doelgroepen voor aanbieders van mediadiensten en adverteerders, om het risico van opgeblazen of bevooroordeelde publieksgegevens te beperken;
  • Voorschriften vaststellen voor de toewijzing van overheidsreclame aan aanbieders van mediadiensten en onlineplatforms, teneinde transparantie en non-discriminatie te waarborgen.

• De EFMZVA- feitpagina geeft een overzicht van de belangrijkste doelstellingen. Tijdens de ontwikkeling van de Europese wet inzake mediavrijheid is een oproep tot bewijs en een openbare raadpleging gehouden.

• In april 2022 publiceerde de Commissie een voorstel voor een richtlijn betreffende strategische rechtszaken tegen inspraak van het publiek (SLAPP). Strategische rechtszaken tegen inspraak van het publiek, algemeen bekend als „SLAPP’s”, zijn een bijzondere vorm van intimidatie die voornamelijk wordt gebruikt tegen journalisten en mensenrechtenverdedigers om het spreken over kwesties van openbaar belang te voorkomen of te bestraffen. De voorgestelde richtlijn biedt rechtbanken en doelwitten van SLAPP’s de instrumenten om kennelijk ongegronde of onrechtmatige gerechtelijke procedures te bestrijden. De voorgestelde waarborgen zullen van toepassing zijn in burgerlijke zaken met grensoverschrijdende gevolgen.
• De Commissie heeft een actieplan voor Europese democratie goedgekeurd. Zij zal nauw samenwerken met de lidstaten en belanghebbenden om de veiligheid van journalisten te verbeteren. Het zal zorgen voor duurzame financiering voor projecten die gericht zijn op juridische en praktische bijstand aan journalisten in de EU en elders. In maart 2021 is een dialoog met belanghebbenden gestart in het kader van het European News Media Forum, waarbij belanghebbenden feedback kunnen geven over de aanbeveling inzake de bescherming, veiligheid en empowerment van journalisten en andere mediawerkers die in september 2021 is aangenomen. Het plan beoogt ook de bevordering van een transparante en billijke toewijzing van overheidsreclame, het bevorderen van de mediadiversiteit en de ontwikkeling van een Europese benadering van de bekendheid van audiovisuele mediadiensten van algemeen belang. Er is een aanbesteding uitgeschreven voor een studie in dit verband.
• Het rechtsstaatmechanisme wijdt een belangrijk deel aan mediavrijheid en -pluriformiteit, waarin de regelgevende instanties en organen van de media, de transparantie van media-eigendom en overheidsbemoeienis en het kader voor de bescherming van journalisten worden onderzocht. Het eerste verslag over de rechtsstaat, dat alle 27 lidstaten bestrijkt, is op 30 september 2020 gepubliceerd. Het bevat een synthese van zowel de rechtsstaatsituatie in de EU als een beoordeling van de situatie in elke lidstaat, met de nadruk op vier hoofdpijlers: het rechtssysteem, het corruptiebestrijdingskader, het pluralisme van de media en andere institutionele checks and balances. 
• De grote macht van de grootste onlineplatforms rechtvaardigt het overwegen van specifieke ex-anteregels om de concurrentie en de keuze van de consument online te waarborgen. De wet inzake digitale diensten verbetert de mechanismen voor de verwijdering van illegale inhoud en de effectieve bescherming van de grondrechten van gebruikers online, met inbegrip van de vrijheid van meningsuiting, aanzienlijk.
• De herziene richtlijn audiovisuele mediadiensten versterkt de wettelijke waarborgen op verschillende gebieden die onder de monitor mediapluralisme vallen, namelijk matiging van online-inhoud, de onafhankelijkheid van mediaregulators, transparantie van media-eigendom en mediageletterdheid. De Commissie volgt het omzettingsproces van nabij.
• De Uniewetgever heeft met artikel 17 van de nieuwe auteursrechtrichtlijn regels vastgesteld voor een eerlijkere marktplaats. Deze regels zijn bedoeld om houders van rechten te helpen zich beter te positioneren ten aanzien van bepaalde onlineplatforms voor het delen van informatie. Zij zorgen ervoor dat rechthebbenden een eerlijkere vergoeding ontvangen voor het gebruik van hun inhoud. Met betrekking tot het nieuwe recht voor persuitgevers (artikel 15 van de nieuwe auteursrechtrichtlijn) zal dit de pluralistische, onafhankelijke en kwaliteitsjournalistiek bevorderen door middel van een betere onderhandelingspositie van persuitgevers ten opzichte van onlinemarktspelers.

Directe financiering

De EU financiert tal van projecten:

• Verscheidene lopende of in voorbereiding zijnde projecten en oproepen, die tot doel hebben:
  • schendingen van de mediavrijheid in kaart te brengen;
  • journalisten te verdedigen die bedreigd worden;
  • de risico’s voor het pluralisme van de media monitoren;
  • ondersteuning van collaboratieve journalistiek, samenwerking en uitwisseling van beste praktijken.
• Projecten van het Europees Centrum voor pers- en mediavrijheid (ECPMF) en zijn partners gericht op het aanpakken van schendingen van de mediavrijheid en -pluriformiteit in de EU-lidstaten en kandidaat-lidstaten.
• Subsidies voor het Centrum voor mediapluralisme en mediavrijheid (CMPF) voor de ontwikkeling en uitvoering van de „monitor mediapluralisme” (MPM), die een uitgebreid overzicht biedt van de risico’s voor de vrijheid en het pluralisme van de media in heel Europa, waarbij wordt gekeken naar vier belangrijke gebieden:
  1. basisbescherming
  2. pluraliteit van de markt
  3. politieke onafhankelijkheid
  4. sociale inclusiviteit
• Het proefproject Media Ownership Monitor, dat de transparantie van media-eigendom zal vergroten.
• Het programma Creatief Europa voor 2021-2027, waarvan de geplande begroting ongeveer 2,5 miljard EUR zal bedragen, een stijging van 80 % ten opzichte van de vorige periode (2014-2020) op EU-27-basis. Het zal de Europese samenwerking op het gebied van culturele diversiteit en industrieel concurrentievermogen voor de culturele en creatieve sectoren bevorderen. Er is een oproep tot journalistieke partnerschappen gepubliceerd ter bevordering van sectorbrede, grensoverschrijdende samenwerking tussen nieuwsmediaprofessionals in Europa. Om de financiering te verhogen en te zorgen voor langetermijnsteun voor projecten op het gebied van mediavrijheid, pluralisme en geletterdheid, is een specifiek budget van ten minste 75 miljoen euro uit dit programma gehaald.

Steunmaatregelen

Sinds het begin van de COVID-19-pandemie heeft de Commissie een reeks maatregelen voorgesteld om de economie te ondersteunen en heeft zij de lidstaten opgeroepen om optimaal gebruik te maken van deze maatregelen om de mediasector te ondersteunen.

• Er werd snel een tijdelijke kaderregeling voor staatssteun ingevoerd en uitgebreid. Er is ook een specifiek model voor staatssteun voor de digitalisering van nieuwsmedia gepubliceerd om de lidstaten te helpen bij het opstellen van hun nationale plannen voor herstel en veerkracht.
• De financiële steun van de EU richt zich op aanvullende cohesiefondsen op vitale prioriteiten van kleine en middelgrote ondernemingen (kmo’s) of creatieve kmo’s in de culturele sector die als prioriteit worden erkend. Deze fondsen omvatten werkgelegenheidssubsidies, kortetermijnwerkregelingen en liquiditeit en solvabiliteit voor kmo’s.  
• De tijdelijke steun om het risico op werkloosheid in noodsituaties te beperken (SURE) is een instrument dat de lidstaten ter beschikking staan om de negatieve economische en sociale gevolgen van de COVID-19-pandemie te bestrijden.
• De bestaande instrumenten zijn aangepast, met inbegrip van meer flexibiliteit bij de uitvoering van de ondersteunde projecten. De bestaande garantiefaciliteit voor kleine en middelgrote ondernemingen in de culturele en creatieve sector, met inbegrip van de media, zorgt bijvoorbeeld voor meer flexibiliteit bij de terugbetaling van leningen en vergemakkelijkt het verstrekken van leningen door meer zekerheid te geven aan de financiële instellingen.
• De Commissie heeft een actieplan goedgekeurd ter ondersteuning van het herstel en de transformatie van de media- en audiovisuele sector. Deze sectoren, met name getroffen door de coronacrisis, zijn essentieel voor de democratie en de culturele diversiteit en digitale autonomie van Europa. Het actieplan richt zich op drie werkterreinen en 10 concrete acties. Deze zullen de mediasector helpen herstellen van de crisis door de toegang tot financiering te vergemakkelijken en te verbreden. Zij zullen de mediasector ook helpen transformeren door investeringen te stimuleren om de dubbele digitale en groene transitie te omarmen en tegelijkertijd de veerkracht van de sector in de toekomst te waarborgen. Ten slotte zullen zij de Europese burgers en bedrijven mondiger maken.

Conclusies van de Raad over mediavrijheid en -pluriformiteit

Op 7 december 2020 heeft de Raad van de Europese Unie conclusies aangenomen over de bescherming van een vrij en pluralistisch mediasysteem.

Op 14 november 2018 heeft de Raad van de Europese Unie conclusies aangenomen over de versterking van Europese inhoud in de digitale economie.

Eerder heeft de Raad op 26 november 2013 conclusies aangenomen over mediavrijheid en pluriformiteit in de digitale omgeving.

Colloquium over grondrechten gewijd aan pluralisme en democratie in de media

In november 2016 organiseerde de Europese Commissie een colloquium over de grondrechten, gewijd aan mediapluralisme en democratie. Het debat werd geïnformeerd door discussienota’s, een speciale Eurobarometer en de resultaten van een openbare raadpleging. De resultaten van het colloquium zijn in december 2016 gepubliceerd.