Επεξήγηση της πράξης για τη διακυβέρνηση δεδομένων

Το οικονομικό και κοινωνικό δυναμικό των δεδομένων είναι τεράστιο: μπορεί να επιτρέψει νέα προϊόντα και υπηρεσίες που βασίζονται σε νέες τεχνολογίες, να καταστήσει την παραγωγή πιο αποτελεσματική και να παράσχει εργαλεία για την καταπολέμηση των κοινωνικών προκλήσεων. Στον τομέα της υγείας, για παράδειγμα, τα δεδομένα μπορούν να συμβάλουν στην παροχή καλύτερης υγειονομικής περίθαλψης, στη βελτίωση των εξατομικευμένων θεραπειών και στη θεραπεία σπάνιων ή χρόνιων ασθενειών. Είναι επίσης μια ισχυρή κινητήρια δύναμη για την καινοτομία και τις νέες θέσεις εργασίας, καθώς και ένας κρίσιμος πόρος για τις νεοφυείς επιχειρήσεις και τις ΜΜΕ.

Ωστόσο, αυτό το δυναμικό δεν αξιοποιείται. Η κοινοχρησία δεδομένων στην ΕΕ παραμένει περιορισμένη λόγω ορισμένων εμποδίων (συμπεριλαμβανομένης της χαμηλής εμπιστοσύνης στην κοινοχρησία δεδομένων, ζητημάτων που σχετίζονται με την περαιτέρω χρήση δεδομένων του δημόσιου τομέα και της συλλογής δεδομένων για το κοινό καλό, καθώς και τεχνικών εμποδίων).

Προκειμένου να αξιοποιηθεί πραγματικά αυτό το τεράστιο δυναμικό, θα πρέπει να είναι ευκολότερο να ανταλλάσσονται δεδομένα με αξιόπιστο και ασφαλή τρόπο.

Η πράξη για τη διακυβέρνηση των δεδομένων (DGA) είναι ένα διατομεακό μέσο που αποσκοπεί στη ρύθμιση της περαιτέρω χρήσης των δημόσιων/διακρατούμενων, προστατευόμενων δεδομένων, ενισχύοντας την κοινοχρησία δεδομένων μέσω της ρύθμισης νέων διαμεσολαβητών δεδομένων και ενθαρρύνοντας την ανταλλαγή δεδομένων για αλτρουιστικούς σκοπούς. Τόσο τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα όσο και τα δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής της DGA και, όσον αφορά τα δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, εφαρμόζεται ο Γενικός Κανονισμός για την Προστασία Δεδομένων (ΓΚΠΔ). Εκτός από τον ΓΚΠΔ, οι ενσωματωμένες διασφαλίσεις θα αυξήσουν την εμπιστοσύνη στην κοινοχρησία και την επαναχρησιμοποίηση δεδομένων, προϋπόθεση για τη διάθεση περισσότερων δεδομένων στην αγορά.

Περαιτέρω χρήση ορισμένων κατηγοριών δεδομένων που κατέχονται από φορείς του δημόσιου τομέα

Ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι;

Η οδηγία για τα ανοικτά δεδομένα ρυθμίζει την περαιτέρω χρήση δημόσια/διαθέσιμων πληροφοριών που κατέχει ο δημόσιος τομέας. Ωστόσο, ο δημόσιος τομέας διαθέτει επίσης τεράστιες ποσότητες προστατευόμενων δεδομένων (π.χ. δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα και εμπορικά εμπιστευτικά δεδομένα) τα οποία δεν μπορούν να επαναχρησιμοποιηθούν ως ανοικτά δεδομένα, αλλά θα μπορούσαν να επαναχρησιμοποιηθούν βάσει ειδικής ενωσιακής ή εθνικής νομοθεσίας. Πληθώρα γνώσεων μπορεί να αντληθεί από τα εν λόγω δεδομένα χωρίς να διακυβεύεται ο προστατευόμενος χαρακτήρας τους, και η DGA προβλέπει κανόνες και διασφαλίσεις για τη διευκόλυνση της εν λόγω επαναχρησιμοποίησης όποτε αυτό είναι δυνατόν βάσει άλλης νομοθεσίας.  

Πώς λειτουργεί στην πράξη;

• Τεχνικές απαιτήσεις για τον δημόσιο τομέα: Τα κράτη μέλη θα πρέπει να είναι τεχνικά εξοπλισμένα ώστε να διασφαλίζουν ότι η προστασία της ιδιωτικής ζωής και η εμπιστευτικότητα των δεδομένων τηρούνται πλήρως σε περιπτώσεις περαιτέρω χρήσης. Αυτό μπορεί να περιλαμβάνει μια σειρά εργαλείων, από τεχνικές λύσεις, όπως η ανωνυμοποίηση, η ψευδωνυμοποίηση ή η πρόσβαση σε δεδομένα σε ασφαλή περιβάλλοντα επεξεργασίας (π.χ. αίθουσες δεδομένων) που εποπτεύονται από τον δημόσιο τομέα, έως συμβατικά μέσα, όπως συμφωνίες εμπιστευτικότητας που συνάπτονται μεταξύ του φορέα του δημόσιου τομέα και του περαιτέρω χρήστη.
• Βοήθεια από τον φορέα του δημόσιου τομέα: Εάν ένας φορέας του δημόσιου τομέα δεν μπορεί να χορηγήσει πρόσβαση σε ορισμένα δεδομένα για περαιτέρω χρήση, θα πρέπει να βοηθά τον δυνητικό περαιτέρω χρήστη να ζητήσει τη συγκατάθεση του ατόμου για την περαιτέρω χρήση των προσωπικών του δεδομένων ή την άδεια του κατόχου των δεδομένων του οποίου τα δικαιώματα ή τα συμφέροντα ενδέχεται να επηρεαστούν από την περαιτέρω χρήση. Επιπλέον, εμπιστευτικές πληροφορίες (π.χ. εμπορικά απόρρητα) μπορούν να αποκαλυφθούν για περαιτέρω χρήση μόνο με τη συγκατάθεση ή την άδεια.
• Προκειμένου να διατίθενται ακόμη περισσότερα δημόσια δεδομένα για περαιτέρω χρήση, η DGA περιορίζει την εξάρτηση από συμφωνίες αποκλειστικής επαναχρησιμοποίησης δεδομένων (όπου ένας φορέας του δημόσιου τομέα χορηγεί τέτοιο αποκλειστικό δικαίωμα σε μία εταιρεία) σε συγκεκριμένες περιπτώσεις δημόσιου συμφέροντος.
• Εύλογες αμοιβές: οι φορείς του δημόσιου τομέα μπορούν να επιβάλλουν τέλη για να επιτρέπουν την επαναχρησιμοποίηση, εφόσον τα τέλη αυτά δεν υπερβαίνουν τις αναγκαίες δαπάνες. Επιπλέον, οι φορείς του δημόσιου τομέα θα πρέπει να παρέχουν κίνητρα για την περαιτέρω χρήση για επιστημονική έρευνα και άλλους μη εμπορικούς σκοπούς, καθώς και από ΜΜΕ και νεοφυείς επιχειρήσεις, μειώνοντας ή ακόμη και αποκλείοντας τη χρέωση.
• Ένας φορέας του δημόσιου τομέα θα έχει στη διάθεσή του έως και 2 μήνες για να λάβει απόφαση σχετικά με αίτημα επαναχρησιμοποίησης.
• Τα κράτη μέλη μπορούν να επιλέξουν ποιοι αρμόδιοι φορείς θα στηρίξουν τους φορείς του δημόσιου τομέα που χορηγούν πρόσβαση στην περαιτέρω χρήση, για παράδειγμα παρέχοντάς τους ένα ασφαλές περιβάλλον επεξεργασίας και συμβουλεύοντάς τους για τον καλύτερο τρόπο διάρθρωσης και αποθήκευσης δεδομένων ώστε να καταστούν εύκολα προσβάσιμα.
• Για να βοηθηθούν οι δυνητικοί περαιτέρω χρήστες να βρουν σχετικές πληροφορίες σχετικά με τα δεδομένα που κατέχουν οι δημόσιες αρχές, τα κράτη μέλη θα κληθούν να δημιουργήσουν ένα ενιαίο σημείο πληροφόρησης. Η Επιτροπή δημιούργησε το ευρωπαϊκό μητρώο για τα προστατευόμενα δεδομένα που κατέχει ο δημόσιος τομέας (ERPD), ένα μητρώο με δυνατότητα αναζήτησης των πληροφοριών που συγκεντρώνονται από τα εθνικά ενιαία σημεία πληροφοριών, προκειμένου να διευκολυνθεί περαιτέρω η περαιτέρω χρήση των δεδομένων στην εσωτερική αγορά και πέραν αυτής.

Υπηρεσίες διαμεσολάβησης δεδομένων

Ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι;

Πολλές εταιρείες φοβούνται επί του παρόντος ότι η κοινοχρησία των δεδομένων τους θα συνεπαγόταν απώλεια ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος και θα ενείχε κίνδυνο κατάχρησης. Η DGA καθορίζει ένα σύνολο κανόνων για τους παρόχους υπηρεσιών διαμεσολάβησης δεδομένων (τους λεγόμενους διαμεσολαβητές δεδομένων, όπως οι αγορές δεδομένων), ώστε να διασφαλίζεται ότι θα λειτουργούν ως αξιόπιστοι διοργανωτές κοινοχρησίας δεδομένων ή συγκέντρωσης δεδομένων εντός των κοινών ευρωπαϊκών χώρων δεδομένων. Προκειμένου να αυξηθεί η εμπιστοσύνη στην κοινοχρησία δεδομένων, η νέα αυτή προσέγγιση προτείνει ένα μοντέλο που θα βασίζεται στην ουδετερότητα και τη διαφάνεια των διαμεσολαβητών δεδομένων, ενώ παράλληλα θα θέτει τα άτομα και τις εταιρείες στον έλεγχο των δεδομένων τους.

Πώς λειτουργεί στην πράξη;

Το πλαίσιο προσφέρει ένα εναλλακτικό μοντέλο στις πρακτικές διαχείρισης δεδομένων των πλατφορμών Big Tech, οι οποίες έχουν υψηλό βαθμό ισχύος στην αγορά επειδή ελέγχουν μεγάλες ποσότητες δεδομένων.

Στην πράξη, οι διαμεσολαβητές δεδομένων θα λειτουργούν ως ουδέτερα τρίτα μέρη που συνδέουν άτομα και εταιρείες με χρήστες δεδομένων. Ενώ μπορούν να χρεώνουν για τη διευκόλυνση της κοινοχρησίας δεδομένων μεταξύ των μερών, δεν μπορούν να χρησιμοποιήσουν άμεσα τα δεδομένα που μεσολαβούν για το οικονομικό κέρδος (π.χ. πωλώντας τα σε άλλη εταιρεία ή χρησιμοποιώντας τα για την ανάπτυξη του δικού τους προϊόντος βάσει αυτών των δεδομένων). Οι διαμεσολαβητές δεδομένων θα πρέπει να συμμορφώνονται με αυστηρές απαιτήσεις για τη διασφάλιση αυτής της ουδετερότητας και την αποφυγή συγκρούσεων συμφερόντων. Στην πράξη, αυτό σημαίνει ότι πρέπει να υπάρχει διαρθρωτικός διαχωρισμός μεταξύ της υπηρεσίας διαμεσολάβησης δεδομένων και κάθε άλλης παρεχόμενης υπηρεσίας (δηλαδή πρέπει να είναι νομικά διαχωρισμένες). Επίσης, οι εμπορικοί όροι (συμπεριλαμβανομένης της τιμολόγησης) για την παροχή υπηρεσιών διαμεσολάβησης δεν θα πρέπει να εξαρτώνται από το αν ένας δυνητικός κάτοχος δεδομένων ή χρήστης δεδομένων χρησιμοποιεί άλλες υπηρεσίες. Τυχόν δεδομένα και μεταδεδομένα που αποκτήθηκαν μπορούν να χρησιμοποιηθούν μόνο για τη βελτίωση της υπηρεσίας διαμεσολάβησης δεδομένων.

Τόσο οι αυτόνομοι οργανισμοί που παρέχουν μόνο υπηρεσίες διαμεσολάβησης δεδομένων όσο και οι εταιρείες που προσφέρουν υπηρεσίες διαμεσολάβησης δεδομένων εκτός από άλλες υπηρεσίες θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως αξιόπιστοι διαμεσολαβητές. Στην τελευταία περίπτωση, η δραστηριότητα διαμεσολάβησης δεδομένων πρέπει να διαχωρίζεται αυστηρά, τόσο από νομική όσο και από οικονομική άποψη, από άλλες υπηρεσίες δεδομένων.

Στο πλαίσιο της DGA, οι διαμεσολαβητές δεδομένων θα υποχρεούνται να κοινοποιούν στην αρμόδια αρχή την πρόθεσή τους να παράσχουν τις εν λόγω υπηρεσίες. Η αρμόδια αρχή διασφαλίζει ότι η διαδικασία κοινοποίησης δεν εισάγει διακρίσεις και δεν στρεβλώνει τον ανταγωνισμό και επιβεβαιώνει ότι ο πάροχος υπηρεσιών διαμεσολάβησης δεδομένων έχει υποβάλει την κοινοποίηση που περιέχει όλες τις απαιτούμενες πληροφορίες.

Μετά την παραλαβή της εν λόγω επιβεβαίωσης, ο διαμεσολαβητής δεδομένων μπορεί νομίμως να αρχίσει να λειτουργεί και να χρησιμοποιεί την ετικέτα «πάροχος υπηρεσιών διαμεσολάβησης δεδομένων αναγνωρισμένος στην Ένωση» στη γραπτή και προφορική επικοινωνία του, καθώς και τον κοινό λογότυπο. Οι εν λόγω αρχές θα παρακολουθούν επίσης τη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις διαμεσολάβησης δεδομένων και η Επιτροπή τηρεί κεντρικό μητρώο αναγνωρισμένων διαμεσολαβητών δεδομένων.

Αλτρουισμός δεδομένων

Ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι;

Ο αλτρουισμός δεδομένων αφορά άτομα και εταιρείες που δίνουν τη συγκατάθεσή τους ή την άδειά τους να καθιστούν διαθέσιμα τα δεδομένα που παράγουν — οικειοθελώς και χωρίς ανταμοιβή — τα οποία θα χρησιμοποιηθούν για σκοπούς γενικού συμφέροντος. Τα δεδομένα αυτά έχουν τεράστιες δυνατότητες για την προώθηση της έρευνας και την ανάπτυξη καλύτερων προϊόντων και υπηρεσιών, μεταξύ άλλων στους τομείς της υγείας, του περιβάλλοντος και της κινητικότητας.

Η έρευνα δείχνει ότι ενώ κατ’ αρχήν υπάρχει προθυμία για συμμετοχή σε αλτρουισμό δεδομένων, στην πράξη αυτό παρεμποδίζεται από την έλλειψη εργαλείων κοινοχρησίας δεδομένων. Ως εκ τούτου, στόχος του νόμου για τη διακυβέρνηση των δεδομένων είναι η δημιουργία αξιόπιστων εργαλείων που θα επιτρέπουν την εύκολη ανταλλαγή δεδομένων προς όφελος της κοινωνίας. Θα δημιουργήσει τις κατάλληλες συνθήκες για να διαβεβαιώσει τα άτομα και τις εταιρείες ότι, όταν μοιράζονται τα δεδομένα τους, θα τα διαχειρίζονται αξιόπιστοι οργανισμοί με βάση τις αξίες και τις αρχές της ΕΕ. Αυτό θα επιτρέψει τη δημιουργία δεξαμενών δεδομένων επαρκούς μεγέθους ώστε να καταστεί δυνατή η ανάλυση δεδομένων και η μηχανική μάθηση, μεταξύ άλλων και σε διασυνοριακό επίπεδο.

Πώς λειτουργεί στην πράξη;

Οι οντότητες που καθιστούν διαθέσιμα σχετικά δεδομένα με βάση τον αλτρουισμό δεδομένων θα μπορούν να καταχωρίζονται ως «οργανώσεις αλτρουισμού δεδομένων που αναγνωρίζονται στην Ένωση». Οι οντότητες αυτές πρέπει να έχουν μη κερδοσκοπικό χαρακτήρα και να πληρούν τις απαιτήσεις διαφάνειας, καθώς και να παρέχουν ειδικές διασφαλίσεις για την προστασία των δικαιωμάτων και των συμφερόντων των πολιτών και των εταιρειών που μοιράζονται τα δεδομένα τους. Επιπλέον, πρέπει να συμμορφώνονται με το εγχειρίδιο κανόνων (το αργότερο 18 μήνες μετά την έναρξη ισχύος του), το οποίο θα καθορίζει απαιτήσεις πληροφόρησης, τεχνικές απαιτήσεις και απαιτήσεις ασφάλειας, χάρτες πορείας επικοινωνίας και συστάσεις σχετικά με τα πρότυπα διαλειτουργικότητας. Το εγχειρίδιο κανόνων θα καταρτιστεί από την Επιτροπή, σε στενή συνεργασία με οργανώσεις αλτρουισμού δεδομένων και άλλους σχετικούς ενδιαφερόμενους φορείς.

Οι οντότητες θα μπορούν να χρησιμοποιούν το κοινό λογότυπο που έχει σχεδιαστεί για το σκοπό αυτό και μπορούν να επιλέξουν να συμπεριληφθούν στο δημόσιο μητρώο οργανώσεων αλτρουισμού δεδομένων. Η Επιτροπή έχει δημιουργήσει μητρώο αναγνωρισμένων οργανώσεων αλτρουισμού δεδομένων σε επίπεδο ΕΕ, για ενημερωτικούς σκοπούς.  

Ένα κοινό ευρωπαϊκό έντυπο συγκατάθεσης για τον αλτρουισμό δεδομένων θα επιτρέψει τη συλλογή δεδομένων σε όλα τα κράτη μέλη σε ενιαίο μορφότυπο, διασφαλίζοντας ότι όσοι μοιράζονται τα δεδομένα τους μπορούν εύκολα να δώσουν και να ανακαλέσουν τη συγκατάθεσή τους. Θα παράσχει επίσης ασφάλεια δικαίου στους ερευνητές και τις εταιρείες που επιθυμούν να χρησιμοποιήσουν δεδομένα που βασίζονται στον αλτρουισμό. Πρόκειται για μια σπονδυλωτή μορφή, η οποία μπορεί να προσαρμοστεί στις ανάγκες συγκεκριμένων τομέων και σκοπών.

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας Δεδομένων

Ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι;

Όπως προβλέπεται στη DGA, η Επιτροπή συγκρότησε το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Καινοτομίας Δεδομένων (EDIB) για να διευκολύνει την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών, ιδίως όσον αφορά τη διαμεσολάβηση δεδομένων, τον αλτρουισμό δεδομένων και τη χρήση δημόσιων δεδομένων που δεν μπορούν να καταστούν διαθέσιμα ως ανοικτά δεδομένα, καθώς και σχετικά με την ιεράρχηση των διατομεακών προτύπων διαλειτουργικότητας.

Πώς λειτουργεί στην πράξη;

Το EDIB περιλαμβάνει εκπροσώπους από τις ακόλουθες οντότητες:

• Αρμόδιες αρχές των κρατών μελών για τη διαμεσολάβηση δεδομένων
• Αρμόδιες αρχές των κρατών μελών για τον αλτρουισμό δεδομένων
• το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Προστασίας Δεδομένων
• ο Ευρωπαίος Επόπτης Προστασίας Δεδομένων
• ο Οργανισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την Κυβερνοασφάλεια (ENISA)
• η Ευρωπαϊκή Επιτροπή
• ο απεσταλμένος/εκπρόσωπος της ΕΕ για τις ΜΜΕ που διορίζεται από το δίκτυο απεσταλμένων για τις ΜΜΕ
• άλλοι εκπρόσωποι των σχετικών φορέων που επιλέγονται από την Επιτροπή μέσω πρόσκλησης για εμπειρογνώμονες.

Ο κατάλογος των μελών του EDIB είναι διαθέσιμος εδώ:  Μητρώο των ομάδων εμπειρογνωμόνων της Επιτροπής και άλλων παρεμφερών οντοτήτων (europa.eu).

Η Edib θα έχει την εξουσία να προτείνει κατευθυντήριες γραμμές για κοινούς ευρωπαϊκούς χώρους δεδομένων, για παράδειγμα σχετικά με την επαρκή προστασία των διαβιβάσεων δεδομένων εκτός της Ένωσης.

Διεθνείς ροές δεδομένων

Ποιοι είναι οι βασικοί στόχοι;

Η ευρωπαϊκή στρατηγική για τα δεδομένα του Φεβρουαρίου 2020 αναγνώρισε τη σημασία μιας ανοικτής, αλλά δυναμικής προσέγγισης όσον αφορά τις διεθνείς ροές δεδομένων.

Οι διεθνείς διαβιβάσεις δεδομένων μπορούν να απελευθερώσουν το σημαντικό κοινωνικοοικονομικό δυναμικό του τεράστιου όγκου δεδομένων που παράγονται εντός της ΕΕ, αυξάνοντας έτσι τη διεθνή ανταγωνιστικότητα της Ένωσης στην παγκόσμια σκηνή, συμβάλλοντας παράλληλα στην οικονομική ανάπτυξη, η οποία είναι ζωτικής σημασίας, ιδίως στην εποχή της ανάκαμψης μετά την πανδημία COVID-19.

Ενώ η DGA διαδραματίζει καίριο ρόλο στην ενίσχυση της ανοικτής στρατηγικής αυτονομίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης, συμβάλλει επίσης στη δημιουργία εμπιστοσύνης και εμπιστοσύνης στις διεθνείς ροές δεδομένων.

Πώς λειτουργεί στην πράξη;

Ενώ ο ΓΚΠΔ έχει θέσει σε εφαρμογή όλες τις αναγκαίες διασφαλίσεις στο πλαίσιο των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, χάρη στην DGA υπάρχουν παρόμοιες διασφαλίσεις για τα αιτήματα πρόσβασης από κυβερνήσεις τρίτων χωρών στο πλαίσιο των δεδομένων μη προσωπικού χαρακτήρα.

Οι εν λόγω διασφαλίσεις αφορούν όλα τα σενάρια και τις διατάξεις που ορίζονται από την DGA, συγκεκριμένα για τα δεδομένα του δημόσιου τομέα, τις υπηρεσίες διαμεσολάβησης δεδομένων και τους σχηματισμούς αλτρουισμού δεδομένων. Ο περαιτέρω χρήστης στην τρίτη χώρα θα πρέπει να διασφαλίζει το ίδιο επίπεδο προστασίας όσον αφορά τα εν λόγω δεδομένα με το επίπεδο προστασίας που διασφαλίζεται από το δίκαιο της ΕΕ, καθώς και να αποδέχεται την αντίστοιχη δικαιοδοσία της ΕΕ.  

Εάν κριθεί αναγκαίο, η Επιτροπή μπορεί να εκδίδει πρόσθετες αποφάσεις επάρκειας για τη διαβίβαση προστατευόμενων από το κοινό δεδομένων για περαιτέρω χρήση, όταν πρόκειται για αίτημα πρόσβασης σε δεδομένα μη προσωπικού χαρακτήρα από τρίτη χώρα. Οι εν λόγω αποφάσεις επάρκειας θα είναι παρόμοιες με τις αποφάσεις επάρκειας που σχετίζονται με τη διαβίβαση δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα βάσει του ΓΚΠΔ.

Επιπλέον, η DGA εξουσιοδοτεί την Επιτροπή να καθιστά διαθέσιμες πρότυπες συμβατικές ρήτρες για φορείς του δημόσιου τομέα και περαιτέρω χρήστες για σενάρια στα οποία τα δεδομένα του δημόσιου τομέα εμπλέκονται σε διαβιβάσεις δεδομένων με τρίτες χώρες.