Sonraí oscailte

San Aontas Eorpach, tá an earnáil phoiblí ar cheann de na hearnálacha is déine ó thaobh sonraí de maidir leis an méid sonraí a ghineann sí, a bhailíonn sí agus a n-íocann sí astu. I measc na samplaí tá sonraí aimsire, faisnéis gheografach, staitisticí,sonraí tionscadail taighde a mhaoinítear go poiblí agus leabhair leabharlainne dhigitithe. Tagraíonn sonraí poiblí ‘oscailte’ d’fhaisnéis ón earnáil phoiblí (PSI) atá inrochtana agus in-athúsáidte, gan srianta más féidir.

Má cheadaítear sonraí ón earnáil phoiblí a athúsáid chun críocha eile, lena n-áirítear críocha tráchtála, is féidir an méid seo a leanas a dhéanamh:

• fás eacnamaíoch agus nuálaíocht a chothú trí tháirgí agus seirbhísí nua a fhorbairt;
• cuidiú le haghaidh a thabhairt ar dhúshláin shochaíocha trí réitigh nuálacha, amhail sa chúram sláinte agus san iompar;
• ceapadh beartas fianaisebhunaithe a fheabhsú agus borradh a chur faoin éifeachtúlacht i riaracháin phoiblí;
• beidh sí ina sócmhainn ríthábhachtach chun teicneolaíochtaí nua a fhorbairt amhail an intleacht shaorga (IS), lena n-éilítear méideanna ollmhóra sonraí ardcháilíochta a phróiseáil;
• rannpháirtíocht na saoránach sa saol polaitiúil agus sóisialta a chothú, agus trédhearcacht an rialtais a mhéadú.

AnTreoir atá ann faoi láthairmaidir le sonraí oscailte agus maidir le faisnéis ón earnáil phoiblí a athúsáid, ar a dtugtar an Treoir maidir le Sonraí Oscailte freisin, tháinig sí i bhfeidhm an 16 Iúil 2019, agus tháinig sí in ionad Threoir 2003 maidir le Faisnéis ón Earnáil Phoiblí. Cuireann sé le dhá phríomhshnáithe den mhargadh inmheánach: trédhearcacht agus iomaíocht chóir.

Ceanglaíodh ar thíorthaan Aontais an Treoir maidir le Sonraí Oscailte a thrasuí faoin 16 Iúil 2021. Tá na bearta náisiúnta trasuite a chuir na Ballstáit in iúl ar fáil anseo.

Faoi na rialacha seo:

• I bprionsabal, tá sonraí ón earnáil phoiblí atá inrochtana faoi dhlíthe náisiúnta maidir le saoráil faisnéise ar fáil lena n-athúsáid. Níor cheart do chomhlachtaí earnála poiblí níos mó ná an costas imeallach a ghearradh ar athúsáid a gcuid sonraí, ach amháin i gcásanna an-teoranta. Cuireann sé sin ar chumas níos mó FBManna agus gnólachtaí nuathionscanta dul isteach i margaí nua trí tháirgí agus seirbhísí sonraíbhunaithe a fhorbairt.
• Dírítear go háirithe ar thacair sonraí ardluacha, abhfuil tairbhí suntasacha ag baint lena n-athúsáid don tsochaí agus don gheilleagar. Ní mór na tacair sonraí sin a bheith ar fáil saor in aisce, i bhformáidí meaisín-inléite, agus trí APInna agus oll-íoslódáil. Laistigh de theorainneacha an raoin feidhmethéamaigh a leagtar amach san iarscríbhinn a ghabhann leis an Treoir, agus le cúnamh ó Choiste ar a bhfuil ionadaithe ó thíortha an Aontais,ghlac an Coimisiún liosta de thacair shonracha sonraí ardluacha.
• Le níos mó sonraí fíor-ama, atá ar fáil trí APInna, is féidir le cuideachtaí, go háirithe gnólachtaí nuathionscanta, táirgí agus seirbhísí nuálacha a chruthú, amhail aipeanna soghluaisteachta.
• Gineann gnóthaisphoiblí in earnáil an iompair agus in earnáil na bhfóntas sonraí luachmhara agus seirbhísí leasa ghinearálta á soláthar acu. Nuair a chuireann siad sonraí den sórt sin ar fáil, ní mór dóibh cloí le prionsabail na trédhearcachta, an neamh-idirdhealaithe agus an neamheisiachais agus formáidí sonraí agus modhanna scaipthe oiriúnacha a úsáid. Is féidir leo muirir réasúnta a shocrú fós chun na costais a bhaineann leis na sonraí a tháirgeadh agus a chur ar fáil lena n-athúsáid a aisghabháil.
• Téann roinnt comhlachtaí poiblí i mbun comhaontuithe casta sonraí le gnólachtaí príobháideacha, rud a d’fhéadfadh a bheith ina chúis le roinnt comhpháirtithe príobháideacha faisnéis ón earnáil phoiblí a ‘ghaibhniú’. Áirítear sa Treoir coimircí chun trédhearcacht a threisiú agus chun teorainn a chur le comhaontuithe den sórt sin.
• Cumhdaítear leisan Treoir freisin sonraí taighde a mhaoinítear go poiblí: Ní mór do thíortha AE beartais rochtana oscailte a fhorbairt le haghaidh sonraí den sórt sin, lena n-áirithítear rialacha comhchuibhithe maidir lena n-athúsáid nuair a chuirtear ar fáil iad trí stórtha.

Tugann an Coimisiún ceannaireacht le dea-shampla, lecreat láidir dlíthiúil chun a shonraí féin a athúsáid, arna chomhlánú ag antairseach oifigiúil le haghaidh sonraí Eorpachaarna maoiniú ag an Aontas. Tá tacair sonraí ó Bhallstáit an Aontais agus ó institiúidí agus gníomhaireachtaí an Aontais ar fáil ar an tairseach, chomh maith le hábhar oiliúna maidir le hathúsáid sonraí oscailte agus bunachar sonraí de staidéir thaighde agus de scéalta ratha.

Cúlra

In 2003, chuir an Coimisiún Eorpach creatdlíthiúil ar bun chun faisnéis ón earnáil phoiblí (PSI) a athúsáid, creat a ndearnadh athbhreithniú air ina dhiaidh sin le Treoir 2013/37/AE. Meastar sa staidéar a thacaíonn leis anmeasúnú tionchair don athbhreithniú ar Threoir 2003 go n-ardóidh luach eacnamaíoch díreach iomlán na faisnéise ón earnáil phoiblí ó EUR 52 bhilliún in 2018 (AE27 agus an Ríocht Aontaithe) go EUR 194 bhilliún in 2030.

Díríonnan Treoir ar na gnéithe eacnamaíocha a bhaineann le hathúsáid faisnéise, agus tugtar aghaidh den chuid is mó ar an gceist maidir le cén fhaisnéis ba cheart a chur ar fáil go poiblí ar leibhéal na mBallstát i ndlíthe um shaoráil faisnéise. In 2014, d’fhoilsigh an Coimisiún ‘Treoirlínte maidir le ceadúnais chaighdeánacha, tacair sonraí agus muirir ar athúsáid doiciméad a mholtar’ chun é a dhéanamh níos éasca do shealbhóirí sonraí san earnáil phoiblí an Treoir a chur i bhfeidhm ina gcleachtas laethúil.

Rinne an Coimisiún athbhreithniú ar an Treoir maidir le Faisnéis ón Earnáil Phoiblí, bunaithe ar chomhairliúchán poiblí, ar mheastóireacht chuimsitheach ar an Treoir maidir le Faisnéis ón Earnáil Phoiblí agus ar mheasúnú tionchair. Tá anTreoir atá ann faoi láthair maidir le sonraí oscailte agus athúsáid faisnéise ón earnáil phoiblí, a glacadh agus a foilsíodh an 20 Meitheamh 2019, mar thoradh ar an bpróiseas sin.

Dhírigh na príomhathruithe i gcomparáid leis an Treoir maidir le Faisnéis ón Earnáil Phoiblí ar an méid seo a leanas:

• bacainní ar iontráil sa mhargadh a laghdú, go háirithe do FBManna, trí theorainn a chur leis na heisceachtaí lena gceadaítear do chomhlachtaí poiblí níos mó ná costais imeallacha scaipthe a ghearradh as a gcuid sonraí a athúsáid;
• infhaighteacht sonraí amhéadú trí chineálacha nua sonraí a mhaoinítear go poiblí agus go poiblí a áireamh faoi raon feidhme na Treorach. Áirítear leis sin sonraí atá i seilbh gnóthas poiblí sna hearnálacha fóntas agus iompair chomh maith le sonraí taighde a mhaoinítear go poiblí;
• íoslaghdú a dhéanamh ar an riosca go mbeadh buntáiste an cheannródaí iomarcach ann, rud a thugann buntáiste do chuideachtaí móra agus a chuireann teorainn le hathúsáideoirí sonraí a d’fhéadfadh a bheith ann, trí phróiseas trédhearcach a éileamh le haghaidh socruithe sonraí príobháideacha poiblí;
• borradh a chur faoi dheiseanna gnó trí scaipeadh dinimiciúil sonraí trí APInna a chur chun cinn.