Open data

In de EU is de overheidssector een van de meest gegevensintensieve gegevens in termen van de hoeveelheid gegevens die zij genereert, verzamelt en betaalt. Voorbeelden zijn weergegevens, geografische informatie, statistieken, door deoverheid gefinancierdeonderzoeksprojectgegevens en gedigitaliseerde bibliotheekboeken. „Open” openbare gegevens verwijst naar overheidsinformatie (PSI) die toegankelijk en herbruikbaar is, bij voorkeur zonder beperkingen.

Het toestaan van hergebruik van overheidsgegevens voor andere doeleinden, met inbegrip van commerciële doeleinden, kan:

• economische groei en innovatie bevorderen door de ontwikkeling van nieuwe producten en diensten;
• maatschappelijke uitdagingen helpen aanpakken door middel van innovatieve oplossingen, zoals in de gezondheidszorg en het vervoer;
• de empirisch onderbouwde beleidsvorming te verbeteren en de efficiëntie van overheidsdiensten te vergroten;
• een essentiële troef worden voor de ontwikkeling van nieuwe technologieën zoals artificiële intelligentie (AI), waarvoor enorme hoeveelheden hoogwaardige gegevens moeten worden verwerkt;
• de participatie van burgers in het politieke en sociale leven bevorderen en de transparantie van de overheid vergroten.

De huidige richtlijn inzake open data en het hergebruik van overheidsinformatie,ook bekend als de richtlijn inzake open gegevens, is op 16 juli 2019 in werking getreden ter vervanging van de richtlijn overheidsinformatie van 2003. Het bouwt voort op twee belangrijke onderdelen van de interne markt: transparantie en eerlijke concurrentie.

DeEU-landen moesten de richtlijn inzake open gegevens uiterlijk op 16 juli 2021 omzetten. De door de lidstaten meegedeelde nationale omzettingsmaatregelen zijn hierbeschikbaar.

Op grond van deze regels:

• Overheidsgegevens die op grond van de nationale wetgeving inzake informatievrijheid toegankelijk zijn, zijn in beginsel beschikbaar voor hergebruik. Openbare lichamen mogen niet meer dan de marginale kosten voor het hergebruik van hun gegevens in rekening brengen, behalve in zeer beperkte gevallen. Hierdoor kunnen meer kmo’s en start-ups nieuwe markten betreden door op data gebaseerde producten en diensten te ontwikkelen.
• Bijzondere aandacht gaat uit naar hoogwaardige datasets, waarvan hergebruikaanzienlijke voordelen biedt voor de samenleving en de economie. Deze datasets moeten gratis beschikbaar zijn, in machineleesbare formaten en via API’s en bulkdownloads. Binnen de grenzen van het thematische toepassingsgebied in de bijlage bij de richtlijn en met de hulp van een comité bestaande uit vertegenwoordigers van EU-landen, heeft de Commissieeen lijst van specifieke hoogwaardige datasets vastgesteld.
• Meer real-time gegevens, beschikbaar via API’s, kunnen bedrijven, met name startups, in staat stellen om innovatieve producten en diensten te creëren, zoals mobiliteitsapps.
• Openbare bedrijven in de vervoers- en nutssector genereren waardevolle gegevens bij het verlenen van diensten in het algemeen belang. Wanneer zij dergelijke gegevens beschikbaar stellen, moeten zij de beginselen van transparantie, non-discriminatie en niet-exclusiviteit eerbiedigen en passende gegevensformaten en verspreidingsmethoden gebruiken. Zij kunnen nog steeds redelijke kosten vaststellen om de kosten van het produceren van de gegevens en het beschikbaar stellen ervan voor hergebruik te recupereren.
• Sommige overheidsinstanties sluiten complexe gegevensovereenkomsten met particuliere bedrijven aan, wat kan leiden tot de „lock-in” van overheidsinformatie door een paar particuliere partners. De richtlijn bevat waarborgen om de transparantie te versterken en dergelijke overeenkomsten te beperken.
• De richtlijn heeft ook betrekking op door de overheid gefinancierde onderzoeksgegevens: De EU-landen moeten een beleid voor open toegang voor dergelijke gegevens ontwikkelen en zorgen voor geharmoniseerde regels voor hergebruik wanneer deze toegankelijk worden gemaakt via repositories.

De Commissie leidt bijvoorbeeld met een solide rechtskader voor het hergebruik van haar eigen gegevens, aangevuld met het door de EU gefinancierde officiële portaal voor Europese gegevens. Datasets van EU-lidstaten en EU-instellingen en -agentschappen zijn beschikbaar op het portaal, evenals opleidingsmateriaal over hergebruik van open data en een database van onderzoeksstudies en succesverhalen.

Achtergrond

In 2003 heeft de Europese Commissie eenwettelijk kader voor het hergebruik van overheidsinformatie (PSI) opgezet, dat later werd herzien bij Richtlijn 2013/37/EU. In de studie ter ondersteuning van de effectbeoordeling voor de herziening van de richtlijn van 2003 wordt ervan uitgegaan datde totale directe economische waarde van overheidsinformatie stijgt van 52 miljard EUR in 2018 (EU27 en VK) tot 194 miljard EUR in 2030.

De richtlijn van 2013 richt zich op de economische aspecten van het hergebruik van informatie, terwijl de vraag welke informatie openbaar moet worden gemaakt, voornamelijk op het niveau van de lidstaten wordt behandeld in de vrijheid van informatiewetgeving.

De Commissie heeft een evaluatie van de richtlijn overheidsinformatie uitgevoerd, op basis van een openbare raadpleging, een uitgebreide evaluatie van de richtlijn overheidsinformatie en een effectbeoordeling. De huidige richtlijn inzake open data en het hergebruik van overheidsinformatie, die op 20 juni 2019 is goedgekeurd en gepubliceerd, is het resultaat van dit proces.

De belangrijkste wijzigingen ten opzichte van de PSI-richtlijn waren gericht op:

• de belemmeringen voor markttoegang verminderen, met name voor kmo’s, door de uitzonderingen te beperken die overheidsinstanties in staat stellen meer dan marginale verspreidingskosten in rekening te brengen voor het hergebruik van hun gegevens;
• de beschikbaarheid van gegevensvergroten door nieuwe soorten overheids- en door de overheid gefinancierde gegevens op te nemen binnen het toepassingsgebied van de richtlijn. Dit omvat gegevens die in het bezit zijn van overheidsbedrijven in de nuts- en vervoerssector, alsmede door de overheid gefinancierde onderzoeksgegevens;
• het risico van buitensporige first-mover-voordelen tot een minimum te beperken, wat grote ondernemingen ten goede komt en potentiële gegevenshergebruikers beperkt, door een transparant proces voor publiek-private gegevensregelingen te eisen;
• het stimuleren van zakelijke kansen door het bevorderen van dynamische gegevensverspreiding via API’s.