Datawet

Achtergrond en hoogtepunten

De verordening betreffende geharmoniseerde regels inzake eerlijke toegang tot en eerlijk gebruik van gegevens — ook bekend als de dataverordening — isop11 januari 2024in werking getreden.  De wet is een belangrijke pijler van de Europese datastrategie en zal een belangrijke bijdrage leveren aan dedoelstelling van hetdigitale decenniumomde digitale transformatie te bevorderen. Zie detoelichting bij de dataverordeningvoor meer informatie.

De nieuwe maatregelen vormen een aanvulling op de datagovernanceverordening,die het eerste resultaat was in het kader van de Europese datastrategie en in september 2023 van toepassing werd. Hoewel de datagovernanceverordening processen en structuren regelt die vrijwillige gegevensuitwisseling vergemakkelijken, verduidelijkt de dataverordening wie waarde kan creëren uit gegevens en onder welke voorwaarden. Samen zullen deze twee handelingen een betrouwbare en veilige toegang tot gegevens vergemakkelijken en het gebruik ervan in belangrijke economische sectoren en gebieden van algemeen belang bevorderen. Zij zullen ook bijdragen tot de totstandbrenging van een interne gegevensmarkt in de EU, die uiteindelijk zowel de Europese economie als de samenleving in het algemeen ten goede zal komen.

De dataverordening zal een eerlijke verdeling van de waarde van gegevens mogelijk maken door duidelijke en eerlijke regels vast te stellen voor de toegang tot en het gebruik van gegevens in de Europese data-economie, een noodzaak die nog wordt versterkt door de toenemende prevalentie van het internet der dingen (IoT). Dankzij deze verordening moeten verbonden producten zodanig worden ontworpen en vervaardigd dat gebruikers (bedrijvenof consumenten) gemakkelijk en veilig toegang hebben tot de gegenereerde gegevens en deze kunnen gebruiken en delen.

De dataverordening is een sectoroverschrijdend wetgevingsinstrument (d.w.z. het bevat beginselen en richtsnoeren die van toepassing zijn op alle sectoren). Debestaande verplichtingen inzake toegang tot gegevens worden niet gewijzigd, maar toekomstige wetgeving moet in overeenstemming zijn met de beginselen ervan. 

Wat zijn de nieuwe maatregelen?

De dataverordening stelt meer gegevens beschikbaar ten behoeve van bedrijven, burgers en overheidsdiensten door middel van een reeks maatregelen zoals:

• Vergroten van de rechtszekerheid voor bedrijven en consumenten die betrokken zijn bij het genereren van gegevens, met name binnen het kader van het internet der dingen, door duidelijke regels vastte stellen voor het toegestane gebruik van gegevens en de daaraan verbonden voorwaarden, en tegelijkertijd te zorgen voor stimulansenvoor gegevenshouders om te blijven investeren in het genereren van gegevens van hoge kwaliteit. De nieuwe regels hebben tot doel de naadloze overdracht van waardevolle gegevens tussen gegevenshouders en gegevensgebruikers te vergemakkelijken en tegelijkertijd de vertrouwelijkheid ervan te waarborgen. Dit zal meer actoren, ongeacht hun omvang, aanmoedigen om deel te nemen aan de data-economie. De Commissie zal ook modelcontractbepalingen ontwikkelen om marktdeelnemers te helpen bij het opstellen van en onderhandelen over eerlijke contracten voor het delen van gegevens.
• Beperking van het misbruik van contractuele onevenwichtigheden die een billijke uitwisseling van gegevens in de weg staan. Dit houdt in dat ondernemingen worden beschermd tegen onrechtvaardige contractuele voorwaarden die worden opgelegd door een partij met een aanzienlijk sterkere marktpositie.
• Regels die openbare lichamen in staat stellen toegang te krijgen tot en gebruik te maken van gegevens die in het bezit zijn van de particuliere sector voor specifieke doeleinden van algemeen belang. Overheidsinstanties zullen bijvoorbeeld gegevens kunnen opvragen die nodig zijn om hen te helpen snel en veilig te reageren op een openbare noodsituatie, met minimale lasten voor bedrijven.
• Nieuwe regels die het kader vormen waarbinnen klanten effectief kunnen overstappen tussen verschillende aanbieders van dataverwerkingsdiensten om de cloudmarkt van de EU te ontsluiten. Dit zal ook bijdragen tot een algemeen kader voor efficiënte gegevensinteroperabiliteit.
• Een herziening van bepaalde aspecten van de databankrichtlijn,met bijzondere aandacht voor de rol van het databankrechtsui generis. Dit recht heeft betrekking op de bescherming van de inhoud van specifieke databanken en breidt de toepassing ervan uit tot databanken die zijn afgeleid van gegevens die zijn gegenereerd of verkregen via Internet of Things (IoT)-apparaten. Dit zal ervoor zorgen dat het evenwicht tussen de belangen van gegevenshouders en gebruikers in overeenstemming is met de bredere doelstellingen van het EU-gegevensbeleid. 

Hoe werkt het in de praktijk?

De datawet is een krachtige motor voor innovatie en nieuwe banen. Het zal de EU in staat stellen ervoor te zorgen dat zij een voortrekkersrol speelt in de meest recente golf van gegevensgestuurde vooruitgang. Hieronder volgen enkele voorbeelden van de impact van de nieuwe regels op de toegang tot en het gebruik van gegevens die worden gegenereerd door Internet-of-Things-apparaten.

• Bij de aanschaf van een 'traditioneel' product ontvangt u alle componenten en accessoires. In het geval van verbonden apparaten (met name binnen het Internet of Things (IoT))worden echternieuwe gegevens gegenereerd tijdens normaal gebruik. Dit draagt bij aan het product en wordt een van de essentiële componenten. De datawet geeft particulieren en bedrijven het recht op toegang tot de gegevens die worden geproduceerd door hun gebruik van slimme objecten, machines en apparaten.
• Gebruikers van verbonden producten kunnen ervoor kiezen deze gegevens met derden te delen. Dit zal aanbieders van aftermarketdiensten (bv. reparatiediensten) in staat stellen hun diensten te verbeteren en te innoveren, waardoor eerlijke concurrentie met soortgelijke diensten van fabrikanten wordt bevorderd. Bijgevolg zullen gebruikers van verbonden producten, waaronder consumenten, landbouwers, luchtvaartmaatschappijen, bouwbedrijven of eigenaren van gebouwen, de mogelijkheid hebben om kosteneffectievere aanbieders van reparaties en onderhoud te kiezen (of deze taken zelf uit te voeren), wat kan leiden tot mogelijk lagere prijzen op de markt. Dit kan ook de levensduur van verbonden producten verlengen en zo bijdragen tot dedoelstellingen van de Green Deal.
• De toegankelijkheid van gegevens met betrekking tot de prestaties van industriële apparatuur biedt mogelijkheden om de efficiëntie te verbeteren. Industrieën zoals productie, landbouw en bouw kunnen operationele cycli, productielijnen en supply chain management optimaliseren door gebruik te maken van technologieën voor machinaal leren.
• In deprecisielandbouwstelt de toepassing van IoT-analyses op gegevens van onderling verbonden apparatuur landbouwers in staat realtime-informatie te analyseren, waaronder weersomstandigheden, temperatuur, vochtigheidsniveaus, marktprijzen en GPS-signalen. Deze analyse levert waardevolle inzichten op voor het optimaliseren en verhogen van de gewasopbrengst. Het verbeterde inzicht in realtimegegevens ondersteunt een effectievere landbouwplanning en helpt landbouwers bij het nemen van weloverwogen beslissingen over de toewijzing van middelen.

Inwerkingtreding

De dataverordening is op 11 januari 2024 in werking getreden en zal in september 2025 van toepassing worden.

Openbare raadpleging

De openbare raadpleging over de dataverordening liep van 3 juni tot en met 3 september 2021. Inhet samenvattend verslag wordt de balans opgemaakt van de bijdragen en worden de standpunten van belanghebbenden gepresenteerd die hebben bijgedragen tot de vormgeving van het voorstel, met bijzondere aandacht voor kwantitatieve aspecten.

Het voorstel voor een dataverordening stond van 14 maart tot en met 11 mei 2022 open voor feedback van belanghebbenden. Deze feedback werd voorgelegd aan het Europees Parlement en de Raad en meegenomen in het wetgevingsdebat.