Kurituri transfruntiera tal-5G

It-tnedija ta’ kurituri transfruntiera tal-5G tul il-mogħdijiet tat-trasport madwar l-Ewropa hija mistennija li tikkontribwixxi għat-trasformazzjoni ekoloġika u diġitali tal-ekonomija u tas-soċjetà tal-UE. B’mod partikolari, il-Mobbiltà Konnessa u Awtomatizzata (CAM) iffaċilitata mill-5G titqies bħala faċilitatur ewlieni għat-titjib tas-sikurezza fit-toroq, l-ottimizzazzjoni tat-traffiku fit-toroq, it-tnaqqis tal-emissjonijiet tas-CO2, u l-kompetittività industrijali kemm tas-settur tat-trasport kif ukoll tal-mobbiltà.

Il-Kummissjoni rrikonoxxiet ir-rwol ewlieni li għandhom il-kurituri transfruntiera tal-5G kemm fl-Istrateġija tal-Ewropa dwar id-Deċennju Diġitali kif ukoll fl-Istrateġija għal Mobbiltà Sostenibbli u Intelliġenti. Il-kurituri tal-5G jikkostitwixxu wkoll wieħed mill-proġetti multinazzjonali (MCPs) identifikati fl-Istrateġija dwar id-Deċennju Diġitali u b’hekk jirrappreżentaw wieħed mill-oqsma ta’ investiment strateġiku ewlenin tal-Faċilità għall-Irkupru u r-Reżiljenza.

Sabiex iħejju l-implimentazzjoni fuq skala kbira tal-kurituri 5G, l-Istati Membri, l-industrija, u l-Kummissjoni għaqqdu l-isforzi tagħhom matul dawn l-aħħar ftit snin biex iwettqu ttestjar u provi tal-CAM iffaċilitati mill-5G, bl-appoġġ ta’ Orizzont 2020 taħt is-Sħubija Pubblika-Privata tal-5G.

Il-programm Diġitali tal-Faċilità Nikkollegaw l-Ewropa (FNE) matul il-perjodu 2022-2027 se jipprovdi appoġġ finanzjarju għall-varar fuq skala kbira ta’ kurituri 5G, b’baġit ippjanat ta’ madwar EUR 1 biljun għal dan il-perjodu ta’ żmien. L-ewwel Programm ta’ Ħidma Pluriennali għall-perjodu 2021-2025, adottat fis-16 ta’ Diċembru 2021, jistabbilixxi enfasi fuq l-implimentazzjoni ta’ sezzjonijiet transfruntiera tul il-kurituri 5G. L-ewwel sejħiet tal-FNE tnedew f’Jannar 2022.

EU Research & Proġetti ta’ innovazzjoni għall-kurituri transfruntiera tal-5G

Bħala parti mis-Sħubija Pubblika Privata tal-5G tal-Kummissjoni Ewropea, l-UE tappoġġa 7 proġetti ta’ prova transfruntiera tal-kurituri tal-5G għall-ittestjar fuq skala kbira ta’ soluzzjonijiet CAM attivati bil-5G, li huma kofinanzjati taħt Orizzont 2020. Is-7 proġetti, imnedija f’Novembru 2018 u f’Settembru 2020, it-teknoloġija tal-prova 5G applikata għall-CAM fuq sezzjonijiet transfruntiera ta’ awtostradi, ferroviji, passaġġi fuq l-ilma u portijiet bejn 11-il fruntiera:

• 5G-CARMEN: awtostradi tul kuritur importanti mit-Tramuntana għan-Nofsinhar minn Bologna sa Munich permezz tal-Pass ta’ Brenner
• 5GCROCO: awtostradi bejn Metz, Merzig u l-Lussemburgu, li jaqsmu l-fruntieri ta' Franza, il-Ġermanja u l-Lussemburgu
• 5G-Mobix: 2 kurituri transfruntiera bejn Spanja u l-Portugall, kuritur qasir bejn il-Greċja u t-Turkija, u sitt siti urbani nazzjonali f’Versailles (Franza), Berlin u Stuttgart (il-Ġermanja), Eindhoven-Helmond (in-Netherlands) u Espoo (il-Finlandja).
• 5GMED: Provi tal-CAM iffaċilitati bil-5G għat-triq u l-ferrovija tul il-kuritur transfruntier Figueres-Perpignan bejn Spanja u Franza
• 5GROUTI: twettaq provi CAM avvanzati fuq il-post tal-5G bejn il-Latvja, l-Estonja u l-Finlandja fuq l-awtostradi, il-ferroviji u l-vapuri
• 5GBlueprint: ifasslu u jivvalidaw soluzzjonijiet tal-CAM iffaċilitati bil-5G bejn il-Belġju u n-Netherlands fuq it-toroq, il-passaġġi fuq l-ilma, u fil-portijiet.
• 5GRAIL: ivvalida l-ewwel sett ta’ sistemi futuri ta’ komunikazzjoni mobbli ferrovjarja (FRMCS) f’siti ta’ ttestjar differenti fl-Ewropa

Inizjattivi transfruntiera miftiehma bejn l-awtoritajiet pubbliċi

Fl-2017, wara ittra ta’ intenzjoni ffirmata fl-okkażjoni tal-Jum Diġitali f’Ruma u diskussjoni madwar mejda tonda dwar is-sewqan konness u awtomatizzat (CAD) fi Frankfurt, l-Istati Membri u l-industrija qablu li jistabbilixxu network pan-UE ta’ kurituri transfruntiera tal-5G. Fuq din il-bażi, għadd kbir ta’ Stati Membri u awtoritajiet reġjonali ffirmaw u/jew ħabbru ftehimiet bilaterali għall-kurituri tal-ittestjar.

Illum hemm fis-seħħ l-inizjattivi/proġetti  importanti li ġejjin:

• Franza, il-Ġermanja u l-Lussemburgu ħabbru kuritur konġunt bejn il-Lussemburgu, Metz u Merzig;
• in-Norveġja, il-Finlandja u l-Isvezja bil-kuritur E8 bejn Tromsø (in-Norveġja) u Oulu (il-Finlandja) u l-kuritur E18 bejn Ħelsinki, Stokkolma u Oslo;
• In-Netherlands u l-Belġju qablu mal-kuritur Rotterdam – Antwerp – Eindhoven;
• Spanja u l-Portugall iffirmaw ittra ta’ intenzjoni biex ikollhom żewġ kurituri konġunti bejn Vigo u Porto u bejn Evora u Mérida, li jippermettu li s-sewqan awtomatizzat konness jiġi ttestjat bejn il-fruntieri;
• Is-Slovenja, l-Ungerija u l-Awstrija ffirmaw memorandum ta’ qbil dwar il-kooperazzjoni transfruntiera għall-iżvilupp u l-ittestjar ta’ vetturi elettriċi, integrati u awtonomi;
• Il-Bulgarija, il-Greċja u s-Serbja ffirmaw ittra ta’ intenzjoni dwar il-kuritur ta’ Tessaloniki – Sofija – Belgrad biex jiżviluppaw kurituri transfruntiera sperimentali tal-5G li se jippermettu l-ittestjar ta’ vetturi mingħajr sewwieq;
• Il-Polonja u l-Litwanja ffirmaw ittra ta’ intenzjoni fil-5/9/2018 biex jikkooperaw dwar l-aspetti tekniċi, legali u ta’ politika tal-kuritur transfruntier tas-CAD “via Baltica” (Varsavja, Kaunas, Vilnius);
• Il-Litwanja, il-Latvja u l-Estonja ffirmaw memorandum ta’ qbil għall-“Via Baltica - it-Tramuntana”;
• L-Italja u t-tliet presidenti tal-Ewroreġjun Tirol-Südtirol-Trentino kkonfermaw l-intenzjoni tagħhom li jaħdmu, f’kooperazzjoni ma’ Stati Membri interessati oħra, fuq l-iżvilupp tal-Kuritur 5G fuq l-awtostrada Brenner-pass;
• Munich-Praga: fl-2020, l-awtoritajiet tar-Repubblika Ċeka u tal-Land tal-Bavarja, il-Ġermanja ffirmaw dikjarazzjoni konġunta ta’ intenzjoni għal kooperazzjoni transfruntiera biex jinbena l-kuritur 5G bejn Munich u Praga fid-dawl tal-FNE Diġitali;
• Franza-Spanja: fit-23 ta’ Settembru 2020, Franza u Spanja ffirmaw MtQ biex isaħħu l-kollaborazzjoni tagħhom għall-użu u s-servizzi tal-CAM bejn il-fruntieri tagħhom;
• Inizjattiva tal-Benelux: fil-15 ta’ Diċembru 2021, it-tliet Pajjiżi tal-Benelux adottaw Rakkomandazzjoni biex jingħaqdu l-isforzi fl-iżgurar tal-kontinwità tan-negozju tal-konnettività 5G bejn il-fruntieri tagħhom.

Tnedija tas-Sejħiet Diġitali tal-FNE

L-ewwel serje tas-Sejħiet Diġitali tal-FNE ġiet ippubblikata f’Jannar 2022 u se twassal għat-tnedija ta’ mewġa bikrija ta’ proġetti ta’ skjerament, kif ukoll studji tal-bidu biex titħejja t-tnedija ta’ mewġa akbar ta’ proġetti ta’ skjerament fl-2023.

B’mod ġenerali, bis-saħħa tal-appoġġ ta’ kooperazzjoni transfruntiera msaħħa u l-appoġġ tal-finanzjament tal-UE għar-Riċerka u l-Innovazzjoni, qed tissawwar progressivament mappa ġdida tal-kurituri transfruntiera tal-5G fl-Ewropa.