Saoirse agus iolrachas na meán

Áirithíonn saoirse agus iolrachas na meán sreabhadh na faisnéise agus tá ról lárnach acu maidir le cumhacht a thabhairt chun cuntais. Tá dlús curtha ag an gCoimisiún lena chuid oibre sa réimse sin, rud a chuireann saoirse na meán i gcroílár a chuid tuairiscithe ar an smacht reachta agus a leanann de mhaoiniú a thabhairt do thionscadail éagsúla a mbíonn torthaí nithiúla orthu. Tá príomhthionscnaimh beartaithe ag an gCoimisiún freisin chun feabhas a chur ar obair agus ar shábháilteacht iriseoirí agus ghlac sé plean gníomhaíochta atá dírithe ar éiceachóras inmharthana meán a chothú.

Tá gealltanais an Aontais Eorpaigh saoirse agus iolrachas na meán a urramú agus seasamh leis an tsaoirse chun tuairimí a nochtadh — lena n-áirítear an ceart faisnéis a fháil agus a thabhairt gan cur isteach ó údarás poiblí — cumhdaithe in Airteagal 11 de Chairt um Chearta Bunúsacha an Aontais Eorpaigh (.pdf), atá ar aon dul le hAirteagal 10 den Choinbhinsiún Eorpach chun Cearta an Duine agus Saoirsí Bunúsacha a Chosaint.

Reachtaíocht agus an smacht reachta

Tháinig an Gníomh Eorpach um Shaoirse na Meán (EMFA) i bhfeidhm i mí na Bealtaine 2024 agus cuireann sé leis anTreoir athbhreithnithe maidir leSeirbhísí Meán Closamhairc . Is é is aidhm do EMFA, a moladh den chéad uair i mí Mheán Fómhair 2022, sláine an mhargaidh inmheánaigh a fheabhsú, agus ar an gcaoi sin iolrachas agus neamhspleáchas na meán san Aontas a chosaint. Reáchtáladh glao ar fhianaise aguscomhairliúchán poiblí oscailte le linn fhorbairt an Ghnímh Eorpaigh um Shaoirse na Meán. Déanfaidh EMFA an méid seo a leanas:

•  Neamhspleáchas eagarthóireachta achosaint trí cheangal a chur ar na Ballstáit saoirse eagarthóireachta éifeachtach soláthraithe seirbhíse meán a urramú;
• Foinsí iriseoireachta achosaint, lena n-áirítear ar úsáid earraí spiaireachta.
•  Feidhmiú neamhspleách na meán seirbhíse poiblí a áirithiú, lena n-áirítear trí acmhainní airgeadais leordhóthanacha, inbhuanaithe agus intuartha a ráthú agus trí thrédhearcacht a chothú maidir le Ceann nó comhaltaí bhoird bainistíochta meán na seirbhíse poiblí a cheapadh;
•  Trédhearcacht úinéireacht na meán a ráthú trí fhaisnéis shonrach fúthu féin a bheith á nochtadh ag soláthraithe seirbhíse meán (e.g. ainmneacha dlíthiúla, sonraí teagmhála, úinéireacht);
•  Coimircí asholáthar i gcoinne baint gan údar ag Ardáin an-Mhór ar Líne (arnan-ainmniú faoin nGníomh um Sheirbhísí Digiteacha) d’ábhar meán a tháirgtear de réir caighdeáin ghairmiúla ach a mheastar a bheith ar neamhréir le téarmaí agus coinníollacha;
•  Ceart saincheaptha na tairisceana meán a thabhairtisteach ar ghléasanna agus ar chomhéadain, amhail teilifíseáin nasctha, lena gcuirfear ar chumas úsáideoirí na réamhshocruithe a athrú chun a roghanna féin a léiriú;
• A áirithiú go soláthróidh na Ballstáit measúnú ar an tionchar a imríonn príomh-chomhchruinnithe i margadh na meán ar iolrachas na meán agus ar neamhspleáchas eagarthóireachta trí thástálacha ar iolrachas na meán;
• Níos mó trédhearcachta aáirithiú maidir le pobal meáin a thomhas do sholáthraithe seirbhíse meán agus d’fhógróirí, chun teorainn a chur leis an riosca a bhaineann le sonraí teannta nó claonta maidir le pobal meáin;
• Ceanglais trédhearcachtaa bhunú maidir le fógraíocht stáit a leithdháileadh ar sholáthraithe seirbhíse meán agus ar ardáin ar líne ag údaráis agus eintitis phoiblí;
• An comhar agus an comhordú idir rialtóirí meán a threisiú agus a leathnú, lena n-áirítear maidir le bearta a bhaineann le seirbhísí meán ó lasmuigh den Aontas.

Is cineál ar leith ciaptha iad cásanna dlí straitéiseacha i gcoinne rannpháirtíocht an phobail, ar a dtugtar ‘SLAPPanna’ de ghnáth, a úsáidtear go príomha i gcoinne iriseoirí agus chosantóirí chearta an duine chun cosc nó pionós a chur ar labhairt amach ar shaincheisteanna a bhaineann le leas an phobail. Tháinig an Treoir maidir le cásanna dlí straitéiseacha i gcoinne rannpháirtíocht an phobail (SLAPP) i bhfeidhm i mí na Bealtaine 2024 lena soláthraítear na huirlisí do chúirteanna agus spriocanna SLAPPanna chun imeachtaí cúirte ar follasach go bhfuil siad gan bhunús nó mí-úsáideach a chomhrac. Tá feidhm ag na coimircí in ábhair shibhialta a bhfuil impleachtaí trasteorann acu.

Ghlac an Coimisiún Plean Gníomhaíochta um an Daonlathas Eorpach. Oibreoidh sé go dlúth leis na Ballstáit agus le páirtithe leasmhara chun sábháilteacht iriseoirí a fheabhsú. Cuirfidh sé cistiú inbhuanaithe ar fáil do thionscadail a dhíríonn ar chúnamh dlíthiúil agus praiticiúil d’iriseoirí san Aontas agus in áiteanna eile. Seoladh idirphlé le páirtithe leasmhara i mí an Mhárta 2021 faoin bhFóram Eorpach um Meáin Nuachta, agus bhí páirtithe leasmhara in ann aiseolas a thabhairt ar an Moladh maidir le cosaint, sábháilteacht agus cumhachtú iriseoirí agus oibrithe eile sna meáin a glacadh i mí Mheán Fómhair 2021. Beartaítear leis an bplean freisin leithdháileadh trédhearcach cothrom na fógraíochta stáit a chur chun cinn, éagsúlacht na meán a chothú agus cur chuige Eorpach a fhorbairt maidir le suntasacht seirbhísí meán closamhairc leasa ghinearálta. Tá glao ar thairiscintí eisithe le haghaidh staidéir ina leith sin.

Leis an Sásra um an Smacht Reachta, tiomnaítear príomhchuid do shaoirse agus d’iolrachas na meán, lena scrúdaítear údaráis agus comhlachtaí rialála na meán, trédhearcacht úinéireacht na meán agus cur isteach ón rialtas agus an creat chun iriseoirí a chosaint. Foilsíodh an chéad tuarascáil maidir leis an Smacht Reachta, lena gcumhdaítear gach ceann de na 27 mBallstát, an 30 Meán Fómhair 2020. Cuirtear i láthair ann sintéis ar staid an smachta reachta san Aontas agus measúnú ar an staid i ngach Ballstát, ag díriú ar cheithre phríomhcholún: an córas ceartais, an creat frithéillithe, iolrachas na meán, agus srianta agus ceartúcháin institiúideacha eile. 

In 2024, sachúigiú Tuarascáil bhliantúil maidir leis an Smacht Reachta, cuireadh i dtábhacht an dul chun cinn agus na dúshláin leanúnacha araon i dtimpeallacht na meán ar fud na mBallstát. Aithníodh sa tuarascáil na céimeanna nithiúla a ghlac roinnt Ballstát chun sábháilteacht agus dálaí oibre iriseoirí a fheabhsú, agus leathnú chúraimí agus inniúlachtaí an iliomad rialtóirí meán náisiúnta. In ainneoin an dul chun cinn sin, léirigh an tuarascáil imní leanúnach faoi rialachas neamhspleách agus cobhsaíocht airgeadais chraoltóirí na meán seirbhíse poiblí, trédhearcacht úinéireacht na meán, rochtain ar dhoiciméid phoiblí, agus dáileadh cothrom na fógraíochta stáit. D’athdhearbhaigh an Coimisiún a mholtaí sna réimsí sin, agus béim á leagan aige ar shábháilteacht iriseoirí. 

Mar gheall ar an gcumhacht mhór atá ag na hardáin ar líne is mó, tá údar maith le breithniú a dhéanamh ar rialacha sonracha ex ante chun iomaíocht agus rogha tomhaltóirí a chosaint ar líne. Leis an nGníomh um Sheirbhísí Digiteacha, cuirtear feabhas suntasach ar na sásraí chun ábhar neamhdhleathach a bhaint anuas agus chun cearta bunúsacha úsáideoirí a chosaint go héifeachtach ar líne, lena n-áirítear saoirse cainte.

Leis an Treoir athbhreithnithe maidir le Seirbhísí Meán Closamhairc, neartaítear coimircí dlíthiúla i roinnt réimsí a chumhdaítear leis an Monatóir ar Iolrachas sna Meáin, eadhon modhnú ábhair ar líne, neamhspleáchas rialtóirí na meán, trédhearcacht úinéireacht na meán agus litearthacht sna meáin. Tá an próiseas trasuímh á leanúint go dlúth ag an gCoimisiún.

Ghlac reachtas an Aontais rialacha maidir le margadh níos cothroime le hAirteagal 17 den Treoir nua maidir le Cóipcheart. Is é is aidhm do na rialacha sin cabhrú le sealbhóirí cirt a bheith níos ullmhaithe maidir le hardáin áirithe comhroinnte ar líne. Cinntíonn siad go bhfaigheann sealbhóirí cirt luach saothair níos cothroime as a n-inneachar a úsáid. Maidir leis an gceart nua d’fhoilsitheoirí preasa (Airteagal 15 den Treoir nua maidir le Cóipcheart), cothóidh sé sin iriseoireacht iolraíoch, neamhspleách agus ardcháilíochta trí sheasamh margála níos fearr a bheith ag foilsitheoirí preasa i leith gníomhaithe margaidh ar líne.

Cistiú díreach

Maoiníonn an tAontas go leor tionscadal:

• Roinnt tionscadal agus glaonna atá ar siúl nó atá á n-ullmhú, arb é is aidhm dóibh:
  • sáruithe ar shaoirse na meán a mhapáil;
  • iriseoirí atá faoi bhagairt a chosaint;
  • faireachán a dhéanamh ar rioscaí d’iolrachas na meán;
  • tacú leis an iriseoireacht chomhoibríoch, leis an gcomhar agus le malartú dea-chleachtas.
• Tionscadail arna reáchtáil ag an Lárionad Eorpach um Shaoirse an Phreasa agus na Meán (ECPMF) agus a chomhpháirtithe atá dírithe ar aghaidh a thabhairt ar sháruithe ar shaoirse agus iolrachas na meán i mBallstáit an Aontais agus sna tíortha is iarrthóirí.
• Deontais don Lárionad um Shaoirse agus Iolrachas na Meán (CMPF) chun an ‘Monatóirar Iolrachas sna Meáin’(MPM) a fhorbairt agus a chur chun feidhme, lena dtugtar forléargas cuimsitheach ar na rioscaí do shaoirse agus d’iolrachas na meán ar fud na hEorpa, ag féachaint ar 4 mhórréimse:
  1. cosaint bhunúsach
  2. iolrachas an mhargaidh
  3. neamhspleáchas polaitiúil
  4. cuimsitheacht shóisialta
• Treoirthionscadal an Mhonatóra ar Úinéireacht na Meán, lena bhfeabhsófar trédhearcacht úinéireacht na meán.
• An clár Eoraip na Cruthaitheachta do 2021-2027, a mbeidh an buiséad beartaithe de thart ar €2.5 billiún, méadú 80% i gcomparáid leis an tréimhse roimhe sin (2014-2020) ar bhonn AE 27. Cuirfidh sé comhar Eorpach chun cinn maidir le héagsúlacht chultúrtha agus iomaíochas tionsclaíoch le haghaidh earnálacha an chultúir agus na cruthaitheachta. Foilsíodh glao ar chomhpháirtíochtaí iriseoireachta arb é is aidhm dó comhoibriú trasteorann ar fud na hearnála a chur chun cinn i measc gairmithe sna meáin nuachta san Eoraip. Chun maoiniú a mhéadú agus chun tacaíocht fhadtéarmach a chinntiú do thionscadail maidir le saoirse, iolrachas agus litearthacht na meán, tá imchlúdach tiomnaithe €75 mhilliún ar a laghad faighte ón gclár sin.

Bearta tacaíochta

Ó thús phaindéim COVID-19, tá sraith beart curtha chun cinn ag an gCoimisiún chun tacú leis an ngeilleagar agus d’iarr sé ar na Ballstáit an leas is fearr is féidir a bhaint astu chun tacú le hearnáil na meán.

• Cuireadh creat státchabhrach sealadach i bhfeidhm go tapa agus cuireadh síneadh leis. Foilsíodh freisin teimpléad treorach tiomnaithe maidir le státchabhair chun na meáin nuachta a dhigitiú chun cabhrú leis na Ballstáit a bpleananna náisiúnta téarnaimh agus athléimneachta a dhearadh.
• Le tacaíocht airgeadaisREACT-EU, dírítear cistí comhtháthaithe breise ar thosaíochtaí ríthábhachtacha fiontar beag agus meánmhéide (FBManna), nó ar FBManna cruthaitheacha in earnáil an chultúir a aithnítear mar thosaíocht. Áirítear ar na cistí sin fóirdheontais fostaíochta, scéimeanna oibre gearrthéarmacha, agus leachtacht agus sócmhainneacht do FBManna.  
• Is ionstraim í an tacaíocht shealadach chun rioscaí dífhostaíochta a mhaolú i gcás éigeandála (SURE) atá ar fáil do na Ballstáit chun iarmhairtí díobhálacha eacnamaíocha agus sóisialta phaindéim COVID-19 a chomhrac.
• Oiriúnaíodh na huirlisí atá ann cheana, lena n-áirítear níos mó solúbthachta maidir leis na tionscadail a dtacaítear leo a chur chun feidhme. Mar shampla, leis an tsaoráid ráthaíochta atá ann cheana do FBManna in earnálacha an chultúir agus na cruthaitheachta, lena n-áirítear na meáin, ceadaítear níos mó solúbthachta maidir le haisíocaíochtaí iasachtaí agus éascaítear iasachtú trí níos mó slándála a thabhairt do na hinstitiúidí airgeadais.
• Ghlac an Coimisiún plean gníomhaíochta chun tacú le téarnamh agus claochlú earnáil na meán agus an chlosamhairc. Tá na hearnálacha sin, go háirithe iad siúd atá buailte ag géarchéim an choróinvíris, ríthábhachtach don daonlathas agus d’éagsúlacht chultúrtha agus neamhspleáchas digiteach na hEorpa. Dírítear sa phlean gníomhaíochta ar 3 réimse gníomhaíochta agus ar 10 ngníomhaíocht nithiúla. Cuideoidh siad sin le hearnáil na meán téarnamh ón ngéarchéim trí rochtain ar mhaoiniú a éascú agus a leathnú. Cuideoidh siad freisin le hearnáil na meán claochlú a dhéanamh trí infheistíochtaí a spreagadh chun glacadh leis an aistriú digiteach agus leis an aistriú glas agus athléimneacht na hearnála amach anseo á háirithiú ag an am céanna. Ar deireadh, tabharfaidh siad cumhacht do shaoránaigh agus do chuideachtaí na hEorpa.

Amlíne EMFA