Saoirse agus iolrachas na meán

Le saoirse agus iolrachas na meán, áirithítear sreabhadh na faisnéise agus bíonn ról lárnach acu maidir le cumhacht a choinneáil chun cuntais. Tá dlús curtha ag an gCoimisiún lena chuid oibre sa réimse sin, rud a chuireann saoirse na meán i gcroílár a thuairiscithe ar an smacht reachta agus leanúint de bheith ag maoiniú réimse tionscadal as a dtagann torthaí nithiúla. Tá príomhthionscnaimh beartaithe ag an gCoimisiún freisin chun obair agus sábháilteacht iriseoirí a fheabhsú agus ghlac sé plean gníomhaíochta atá dírithe ar éiceachóras inmharthana meán a chothú.

Na gealltanais atá tugtha ag an Aontas Eorpach saoirse agus iolrachas na meán a urramú agus seasamh leis an tsaoirse chun tuairimí a nochtadh — lena n-áirítear an ceart chun faisnéis a fháil agus a thabhairt gan chur isteach ó údarás poiblí — tá siad cumhdaithe in Airteagal 11 de Chairt um Chearta Bunúsachaan Aontais Eorpaigh (.pdf), atá ar aon dul le hAirteagal 10 den Choinbhinsiún Eorpach chun Cearta an Duine agus Saoirsí Bunúsacha a Chosaint.

Reachtaíocht agus an smacht reachta

• Cuireannan Gníomh Eorpach um Shaoirse na Meán (EMFA), a chomhaontaigh Parlaimint na hEorpa agus an Chomhairle go polaitiúil an 15 Nollaig 2023, leis an Treoir athbhreithnithe maidir le Seirbhísí Meán Closamhairc. Moladh an chéad uair i mí Mheán Fómhair 2022, is é is aidhm do EMFA feabhas a chur ar shláine an mhargaidh inmheánaigh, agus ar an gcaoi sin iolrachas agus neamhspleáchas na meán a chosaint san Aontas.

  Déanfaidh EMFA an méid seo a leanas:

  • Neamhspleáchas eagarthóireachta a chosaint trína cheangal ar na Ballstáit saoirse eagarthóireachta éifeachtach soláthraithe seirbhíse na meán a urramú, agus ag an am céanna feabhas a chur ar chosaint foinsí iriseoireachta, lena n-áirítear i gcoinne úsáid earraí spiaireachta.
  • Feidhmiú neamhspleách mheáin na seirbhíse poiblí a áirithiú, lena n-áirítear trí acmhainní airgeadais leordhóthanacha, inbhuanaithe agus intuartha a ráthú agus trí thrédhearcacht a chothú maidir le Ceann nó comhaltaí ar bhoird bhainistíochta meán na seirbhíse poiblí a cheapadh;
  • Trédhearcacht úinéireacht na meán a ráthú trí cheanglais faisnéise spriocdhírithe a nochtadh (e.g. ainmneacha dlíthiúla, sonraí teagmhála, úinéireacht);
  • Coimircí a sholáthar i gcoinne Ardáin An-Mhór ar Líne (arna ainmniú faoin nGníomh um Sheirbhísí Digiteacha) a bhaint anuas gan údar ar inneachar meán a tháirgtear de réir caighdeán gairmiúil ach a mheastar a bheith ar neamhréir le téarmaí agus coinníollacha;
  • Ceart a thabhairt isteach chun an tairiscint meán a chur in oiriúint ar ghléasanna agus ar chomhéadain, amhail teilifíseáin nasctha, rud a chuirfidh ar chumas úsáideoirí na réamhshocruithe a athrú chun a roghanna féin a léiriú;
  • A áirithiú go soláthróidh na Ballstáit measúnú ar an tionchar atá ag príomhchomhchruinnithe i margadh na meán ar iolrachas na meán agus ar neamhspleáchas eagarthóireachta trí thástálacha iolrachais sna meáin;
  • Modheolaíocht níos trédhearcaí a áirithiú chun lucht féachana a thomhas do sholáthraithe seirbhíse meán agus d’fhógróirí, chun teorainn a chur leis an riosca a bhaineann le sonraí lucht féachana nó éisteachta atá teannta nó claonta;
  • Ceanglais a bhunú maidir le fógraíocht stáit a leithdháileadh ar sholáthraithe seirbhíse meán agus ar ardáin ar líne, chun trédhearcacht agus neamh-idirdhealú a áirithiú.

• Tugtar forléargas ar leathanach fíricíEMFA ar na príomhaidhmeanna. Reáchtáladh glao ar fhianaise agus comhairliúchán poiblí oscailte le linn fhorbairt an Achta Eorpaigh um Shaoirse na Meán.

• I mí Aibreáin 2022, d’fhoilsigh an Coimisiún Togra le haghaidh Treoir maidir le cásanna dlí straitéiseacha i gcoinne rannpháirtíocht phoiblí (SLAPP). Is cineál ar leith ciaptha iad cásanna dlí straitéiseacha i gcoinne rannpháirtíocht an phobail, ar a dtugtar ‘SLAPPanna’ de ghnáth, a úsáidtear go príomha i gcoinne iriseoirí agus cosantóirí chearta an duine chun cosc a chur ar labhairt amach ar shaincheisteanna a bhaineann le leas an phobail nó chun pionós a ghearradh ina leith. Leis an Treoir atá beartaithe, cuirtear na huirlisí ar fáil do chúirteanna agus do spriocanna SLAPPanna chun imeachtaí cúirte ar follasach go bhfuil siad gan bhunús nó mí-úsáideach a chomhrac. Beidh feidhm ag na coimircí atá beartaithe in ábhair shibhialta a bhfuil impleachtaí trasteorann acu.
• Ghlac an Coimisiún Plean Gníomhaíochta um an Daonlathas Eorpach. Oibreoidh sé i ndlúthchomhar leis na Ballstáit agus le geallsealbhóirí chun feabhas a chur ar shábháilteacht iriseoirí. Cuirfidh sé maoiniú inbhuanaithe ar fáil do thionscadail a dhíríonn ar chúnamh dlíthiúil agus praiticiúil d’iriseoirí san Aontas agus in áiteanna eile. Seoladh idirphlé leis na páirtithe leasmhara i mí an Mhárta 2021 faoi Fhóram Eorpach na Meán Nuachta, agus páirtithe leasmhara in ann aiseolas a thabhairt ar an Moladh maidir le cosaint, sábháilteacht agus cumhachtú iriseoirí agus oibrithe eile sna meáin a glacadh i mí Mheán Fómhair 2021. Beartaítear leis an bplean freisin leithdháileadh trédhearcach agus cothrom fógraíochta stáit a chur chun cinn, éagsúlacht na meán a chothú agus cur chuige Eorpach a fhorbairt maidir le tús áite a thabhairt do sheirbhísí meán closamhairc ar díol spéise ginearálta iad. Eisíodh glao ar thairiscintí le haghaidh staidéar ina leith sin.
• Tiomnaíonn Sásra an Smachta Reachta príomhchuid do shaoirse agus d’iolrachas na meán, lena scrúdaítear údaráis agus comhlachtaí rialála na meán, trédhearcacht úinéireacht na meán agus cur isteach ar an rialtas agus an creat chun iriseoirí a chosaint. Foilsíodhan chéad tuarascáil maidir leis an Smacht Reachta, ina gcumhdaítear gach ceann de na 27 mBallstát, an 30 Meán Fómhair 2020. Cuirtear i láthair ann sintéis de staid an smachta reachta san Aontas agus measúnú ar an staid i ngach Ballstát, ina ndírítear ar cheithre phríomhcholún: an córas ceartais, an creat frithéillithe, iolrachas na meán, agus srianta agus ceartúcháin institiúideacha eile. 
• Leis an gcumhacht mhór atá ag na hardáin is mó ar líne, tá údar maith le rialacha ex-ante sonracha a mheas chun iomaíocht agus rogha tomhaltóirí ar líne a chosaint. Leis an nGníomh um Sheirbhísí Digiteacha, cuirtear feabhas suntasach ar na sásraí chun ábhar neamhdhleathach a bhaint anuas agus chun cearta bunúsacha úsáideoirí ar líne a chosaint go héifeachtach, lena n-áirítear saoirse cainte.
• Leis an Treoir athbhreithnithe maidir le Seirbhísí Meán Closamhairc neartaítear coimircí dlíthiúla i roinnt réimsí a chumhdaítear leis an Monatóir ar Iolrachas sna Meáin, eadhon modhnóireacht ábhair ar líne, neamhspleáchas rialtóirí na meán, trédhearcacht úinéireacht na meán agus litearthacht sna meáin. Tá súil ghéar á coinneáil ag an gCoimisiún ar an bpróiseas trasuímh.
• Ghlac reachtas an Aontais rialacha maidir le margadh níos cothroime le hAirteagal 17 den Treoir nua maidir le Cóipcheart. Is é is aidhm do na rialacha sin cabhrú le sealbhóirí cirt suíomh níos fearr a bheith acu maidir le hardáin chomhroinnte ar líne áirithe. Áirithíonn siad go bhfaigheann sealbhóirí cirt luach saothair níos cothroime as a n-inneachar a úsáid. Maidir leis an gceart nua atá ag foilsitheoirí preasa (Airteagal 15 den Treoir nua maidir le Cóipcheart), cothófar leis sin iriseoireacht iolra, neamhspleách agus ardcháilíochta trí sheasamh margála níos fearr a bheith ag foilsitheoirí preasa i dtreo gníomhaithe margaidh ar líne.

Maoiniú díreach

Maoiníonn an tAontas go leor tionscadal:

• Roinnt tionscadal agus glaonna atá ar siúl faoi láthair nó atá á n -ullmhú, arb é is aidhm dóibh:
  • sáruithe ar shaoirse na meán a mhapáil;
  • iriseoirí atá faoi bhagairt a chosaint;
  • faireachán a dhéanamh ar rioscaí d’iolrachas sna meáin;
  • tacú leis an iriseoireacht chomhoibríoch, leis an gcomhar agus le malartú dea-chleachtas.
• Tionscadail atá á reáchtáil ag an Lárionad Eorpach um Shaoirse an Phreasa agus na Meán (ECPMF) agus ag a chomhpháirtithe atá dírithe ar aghaidh a thabhairt ar sháruithe ar shaoirse agus ar iolrachas na meán i mBallstáit an Aontais agus i dtíortha is iarrthóirí.
• Deontais don Lárionad um Shaoirse agus Iolrachas na Meán (CMPF) chun ‘Faireachán ar Iolrachas sna Meáin’ (MPM) a fhorbairt agus a chur chun feidhme, lena dtugtar forléargas cuimsitheach ar na rioscaí do shaoirse agus d’iolrachas na meán ar fud na hEorpa, ag féachaint ar 4 mhórréimse:
  1. cosaint bhunúsach
  2. iolracht an mhargaidh
  3. neamhspleáchas polaitiúil
  4. cuimsitheacht shóisialta
• An tionscadal píolótach Monatóireacht a dhéanamh ar Úinéireacht na Meán, rud a chuirfidh le trédhearcacht úinéireacht na meán.
• Clár Eoraip na Cruthaitheachta do 2021-2027, a mbeidh an buiséad atá beartaithe dó thart ar EUR 2.5 billiún, arb ionann é agus méadú 80 % i gcomparáid leis an tréimhse roimhe sin (2014-2020) ar bhonn AE27. Cuirfidh sé comhar Eorpach maidir le héagsúlacht chultúrtha agus iomaíochas tionsclaíoch chun cinn d’earnálacha an chultúir agus na cruthaitheachta. Foilsíodh glao ar chomhpháirtíochtaí iriseoireachta atá dírithe ar chomhar trasteorann a chur chun cinn ar fud na hearnála i measc gairmithe na meán nuachta san Eoraip. Chun maoiniú a mhéadú agus chun tacaíocht fhadtéarmach a áirithiú do thionscadail shaoirse na meán, iolrachais agus litearthachta, fuarthas imchlúdach tiomnaithe EUR 75 mhilliún ar a laghad ón gclár seo.

Bearta tacaíochta

Ó thús phaindéim COVID-19, tá sraith beart curtha chun cinn ag an gCoimisiún chun tacú leis an ngeilleagar agus d’iarr sé ar na Ballstáit an leas is fearr is féidir a bhaint astu chun tacú le hearnáil na meán.

• Cuireadh creat státchabhrach sealadach i bhfeidhm go gasta agus cuireadh síneadh leis. Foilsíodh teimpléad tiomnaithe treorach maidir le státchabhair chun na meáin nuachta a dhigitiú freisin chun cabhrú leis na Ballstáit a bpleananna náisiúnta téarnaimh agus athléimneachta a dhearadh.
• Díríonn tacaíocht airgeadaisREACT-EU cistí comhtháthaithe breise ar thosaíochtaí ríthábhachtacha fiontar beag agus meánmhéide (FBManna), nó ar FBManna cruthaitheacha in earnáil an chultúir a aithnítear mar thosaíocht. Áirítear ar na cistí sin fóirdheontais fostaíochta, scéimeanna oibre gearrthéarmacha, agus leachtacht agus sócmhainneacht do FBManna.  
• Is ionstraim í an tacaíocht shealadach chun rioscaí dífhostaíochta a mhaolú i gcás éigeandála (SURE) atá ar fáil do na Ballstáit chun iarmhairtí díobhálacha eacnamaíocha agus sóisialta phaindéim COVID-19 a chomhrac.
• Rinneadh na huirlisí atá ann cheana a oiriúnú, lena n-áirítear níos mó solúbthachta maidir leis na tionscadail dá dtugtar tacaíocht a chur chun feidhme. Mar shampla, leis an tsaoráid ráthaíochta atá ann cheana do FBManna in earnálacha an chultúir agus na cruthaitheachta, lena n-áirítear na meáin, ceadaítear níos mó solúbthachta maidir le haisíocaíochtaí iasachtaí agus éascaítear iasachtú trí níos mó slándála a thabhairt do na hinstitiúidí airgeadais.
• Ghlac an Coimisiún plean gníomhaíochta chun tacú le téarnamh agus claochlú earnáil na meán agus earnáil an chlosamhairc. Tá na hearnálacha sin, atá buailte go háirithe ag géarchéim an choróinvíris, ríthábhachtach don daonlathas, d’éagsúlacht chultúrtha agus neamhspleáchas digiteach na hEorpa. Dírítear sa phlean gníomhaíochta ar 3 réimse gníomhaíochta agus 10 ngníomhaíocht nithiúla. Cuideoidh siad sin le hearnáil na meán téarnamh ón ngéarchéim trí rochtain ar mhaoiniú a éascú agus a leathnú. Cuideoidh siad freisin le hearnáil na meán athrú ó bhonn trí infheistíochtaí a spreagadh chun glacadh leis an aistriú digiteach agus leis an aistriú glas agus athléimneacht na hearnála amach anseo a áirithiú ag an am céanna. Ar deireadh, tabharfaidh siad cumhacht do shaoránaigh agus do chuideachtaí na hEorpa.

Conclúidí ón gComhairle maidir le saoirse agus iolrachas na meán

An 7 Nollaig 2020, ghlac Comhairle an Aontais Eorpaigh Conclúidí maidir le córas meán atá saor agus iolraíoch a chosaint.

Ar an 14 Samhain 2018, ghlac Comhairle an Aontais Eorpaigh Conclúidí maidir le hábhar Eorpach sa gheilleagar digiteach a neartú.

Roimhe seo, an 26 Samhain 2013, ghlac an Chomhairle Conclúidí maidir le saoirse agus iolrachas na meán sa timpeallacht dhigiteach.

Colloquium maidir le cearta bunúsacha atá tiomnaithe d’iolrachas sna meáin agus don daonlathas

I mí na Samhna 2016, d’eagraigh an Coimisiún Eorpach Collóiciam maidir le Cearta Bunúsacha a bhí dírithe ar Iolrachas agus Daonlathas na Meán. Bhí nótaí plé, Eorabharaiméadar speisialta, chomh maith le torthaí comhairliúcháin phoiblí, bunaithe ar an díospóireacht. Foilsíodh torthaí an Collóiciam i mí na Nollag 2016.