Wolność i pluralizm mediów

Wolność i pluralizm mediów zapewniają przepływ informacji i odgrywają kluczową rolę w rozliczaniu władzy. Komisja zintensyfikowała prace w tej dziedzinie, umieszczając wolność mediów w centrum swoich sprawozdań na temat praworządności i nadal finansując różnorodne projekty przynoszące wymierne rezultaty. Komisja zaplanowała również kluczowe inicjatywy mające na celu poprawę pracy i bezpieczeństwa dziennikarzy oraz przyjęła plan działania mający na celu wspieranie rentownego ekosystemu medialnego.

Zobowiązania Unii Europejskiej do poszanowania wolności i pluralizmu mediów oraz do przestrzegania wolności wypowiedzi – która obejmuje prawo do otrzymywania i przekazywania informacji bez ingerencji władz publicznych – są zapisane w art. 11 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej (.pdf), który odzwierciedla art. 10 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Prawodawstwo i praworządność

Europejski akt o wolności mediów (EMFA) wszedł w życie w maju 2024 r. i opiera się nazmienionej dyrektywie oaudiowizualnych usługach medialnych.  Zaproponowany po raz pierwszy we wrześniu 2022 r. EFMRA ma na celu zwiększenie integralności rynku wewnętrznego, a tym samym ochronę pluralizmu i niezależności mediów w Unii. Podczas opracowywania europejskiego aktuo wolności mediów zorganizowano zaproszenie do zgłaszania uwag i otwarte konsultacje publiczne. W ramach EFMRA:

• ochrona niezależności redakcyjnej poprzez zobowiązanie państw członkowskich do poszanowania skutecznej wolności redakcyjnej dostawców usług medialnych;
• Ochrona źródeł dziennikarskich, w tym przed stosowaniem oprogramowania szpiegującego.
• zapewnienie niezależnego funkcjonowania mediów publicznych, w tym poprzez zagwarantowanie odpowiednich, trwałych i przewidywalnych zasobów finansowych oraz wspieranie przejrzystości w powoływaniu szefa lub członków zarządów mediów publicznych;
• zagwarantowanie przejrzystości własności mediów poprzez ujawnianie przez dostawców usług medialnych konkretnych informacji o sobie (np. nazw prawnych, danych kontaktowych, własności);
• zapewnienie zabezpieczeń przed nieuzasadnionym usuwaniem przez bardzo duże platformy internetowe (wyznaczonena podstawie aktu o usługach cyfrowych)treści medialnych wyprodukowanych zgodnie ze standardami zawodowymi, ale uznanych za niezgodne z warunkami korzystania z usług;
• wprowadzenie prawa do dostosowywania oferty mediów na urządzeniach i interfejsach, takich jak telewizory podłączone do internetu, umożliwiającego użytkownikom zmianę ustawień domyślnych w celu odzwierciedlenia własnych preferencji;
• zapewnienie, aby państwa członkowskie przedstawiły ocenę wpływu kluczowych koncentracji na rynku mediów na pluralizm mediów i niezależność redakcyjną za pomocą testów pluralizmu mediów;
• zapewnienie dostawcom usług medialnych i reklamodawcom większej przejrzystości w zakresie pomiaru oglądalności, aby ograniczyć ryzyko zawyżenia lub stronniczości danych dotyczących odbiorców;
• ustanowienie wymogów przejrzystości w odniesieniu do przydzielania reklam państwowych dostawcom usług medialnych i platformom internetowym przez organy i podmioty publiczne;
• Zintensyfikowanie i rozszerzenie współpracy i koordynacji między organami regulacyjnymi ds. mediów, w tym w zakresie środków dotyczących usług medialnych spoza Unii.

Strategiczne powództwa zmierzające do stłumienia debaty publicznej, powszechnie znane jako „SLAPP”, są szczególną formą nękania stosowaną głównie przeciwko dziennikarzom i obrońcom praw człowieka w celu zapobiegania zabieraniu głosu w kwestiach leżących w interesie publicznym lub karania za takie wypowiedzi. Dyrektywa w sprawie strategicznych powództw zmierzających do stłumienia debaty publicznej (SLAPP) weszła w życie w maju 2024 r., zapewniając sądom i osobom, przeciwko którym wytoczono powództwo typu SLAPP, narzędzia do zwalczania ewidentnie bezpodstawnych lub stanowiących nadużycie postępowań sądowych. Zabezpieczenia mają zastosowanie w sprawach cywilnych mających skutki transgraniczne.

Komisja przyjęła europejski plan działania na rzecz demokracji. Będzie ściśle współpracować z państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami w celu poprawy bezpieczeństwa dziennikarzy. Zapewni on trwałe finansowanie projektów koncentrujących się na pomocy prawnej i praktycznej dla dziennikarzy w UE i poza nią. W marcu 2021 r. w ramach Europejskiego Forum Mediów Informacyjnych zainicjowano dialog z zainteresowanymi stronami, w ramach którego zainteresowane strony mogły przekazać informacje zwrotne na temat przyjętego we wrześniu 2021 r. zalecenia w sprawie ochrony, bezpieczeństwa i wzmocnienia pozycji dziennikarzy i innych pracowników mediów. Plan przewiduje również promowanie przejrzystego i sprawiedliwego przydziału reklam państwowych, wspieranie różnorodności mediów i opracowanie europejskiego podejścia do eksponowania audiowizualnych usług medialnych świadczonych w interesie ogólnym. Ogłoszono zaproszenie do składania ofert na przeprowadzenie badania w tym zakresie.

W ramach mechanizmu praworządności poświęcono kluczową sekcję wolności i pluralizmowi mediów, w której przeanalizowano władze i organy regulacyjne ds. mediów, przejrzystość własności mediów i ingerencji rządu oraz ramy ochrony dziennikarzy. Pierwsze sprawozdanie na temat praworządności, obejmujące wszystkie 27 państw członkowskich, zostało opublikowane w dniu 30 września 2020 r. Przedstawiono w nim syntezę sytuacji w zakresie praworządności w UE oraz ocenę sytuacji w każdym państwie członkowskim, koncentrując się na czterech głównych filarach: system wymiaru sprawiedliwości, ramy antykorupcyjne, pluralizm mediów oraz inne instytucjonalne mechanizmy kontroli i równowagi. 

W 2024 r. w piątym rocznym sprawozdaniu na temat praworządności podkreślono zarówno postępy, jak i bieżące wyzwania w otoczeniu medialnym w państwach członkowskich. W sprawozdaniu uznano konkretne kroki podjęte przez kilka państw członkowskich w celu poprawy bezpieczeństwa i warunków pracy dziennikarzy oraz rozszerzenia zadań i kompetencji wielu krajowych organów regulacyjnych ds. mediów. Pomimo tych postępów w sprawozdaniu wyrażono utrzymujące się obawy dotyczące niezależnego zarządzania i stabilności finansowej nadawców mediów publicznych, przejrzystości własności mediów, dostępu do dokumentów publicznych oraz sprawiedliwej dystrybucji reklam państwowych. Komisja powtórzyła swoje zalecenia w tych obszarach, podkreślając bezpieczeństwo dziennikarzy. 

Ogromna siła, jaką dysponują największe platformy internetowe, uzasadnia rozważenie szczegółowych przepisów ex ante w celu ochrony konkurencji i możliwości wyboru dla konsumentów w internecie. Akt o usługach cyfrowych znacznie usprawnia mechanizmy usuwania nielegalnych treści i skuteczną ochronę praw podstawowych użytkowników w internecie, w tym wolności słowa.

Zmieniona dyrektywa o audiowizualnych usługach medialnych wzmacnia gwarancje prawne w kilku obszarach objętych monitorem pluralizmu mediów, a mianowicie w zakresie moderowania treści online, niezależności organów regulacyjnych ds. mediów, przejrzystości własności mediów i umiejętności korzystania z mediów. Komisja uważnie śledzi proces transpozycji.

Prawodawca Unii przyjął przepisy dotyczące bardziej sprawiedliwego rynku w art. 17 nowej dyrektywy o prawie autorskim. Przepisy te mają pomóc podmiotom praw w uzyskaniu lepszej pozycji w odniesieniu do niektórych platform udostępniania treści online. Zapewniają one podmiotom praw sprawiedliwsze wynagrodzenie za korzystanie z ich treści. Jeżeli chodzi o nowe prawo przysługujące wydawcom prasowym (art. 15 nowej dyrektywy w sprawie praw autorskich), będzie ono sprzyjać pluralistycznemu, niezależnemu i wysokiej jakości dziennikarstwu dzięki lepszej pozycji negocjacyjnej wydawców prasowych wobec podmiotów działających na rynku internetowym.

Finansowanie bezpośrednie

UE finansuje liczne projekty:

• Kilka trwających lub przygotowywanych projektów i zaproszeń do składania wniosków, których celem jest:
  • mapowanie naruszeń wolności mediów;
  • obrona zagrożonych dziennikarzy;
  • monitorowanie zagrożeń dla pluralizmu mediów;
  • wspieranie dziennikarstwa opartego na współpracy, współpracy i wymiany najlepszych praktyk.
• Projekty prowadzone przez Europejskie Centrum Wolności Prasy i Mediów (ECPMF) i jego partnerów ukierunkowane na przeciwdziałanie naruszeniom wolności i pluralizmu mediów w państwach członkowskich UE i krajach kandydujących.
• Dotacje dla Centrum Pluralizmu i Wolności Mediów (CMPF) na opracowanie i wdrożenie MonitoraPluralizmu Mediów (MPM),który zapewnia kompleksowy przegląd zagrożeń dla wolności i pluralizmu mediów w całej Europie, z uwzględnieniem 4 głównych obszarów:
  1. ochrona podstawowa
  2. pluralizm rynku
  3. niezależność polityczna
  4. włączenie społeczne
• Projekt pilotażowy dotyczący monitorowania własności mediów, który zwiększy przejrzystość własności mediów.
• Program „Kreatywna Europa” na lata 2021–2027, którego planowany budżet wyniesie około 2,5 mld EUR, co stanowi wzrost o 80 % w porównaniu z poprzednim okresem (2014–2020) w UE-27. Będzie promować europejską współpracę w zakresie różnorodności kulturowej i konkurencyjności przemysłowej w sektorze kultury i sektorze kreatywnym. Opublikowano zaproszenie do partnerstw dziennikarskich mających na celu promowanie ogólnosektorowej, transgranicznej współpracy między specjalistami ds. mediów informacyjnych w Europie. Aby zwiększyć finansowanie i zapewnić długoterminowe wsparcie dla projektów dotyczących wolności, pluralizmu i umiejętności korzystania z mediów, w ramach tego programu zapewniono specjalną pulę środków finansowych w wysokości co najmniej 75 mln EUR.

Środki wsparcia

Od początku pandemii COVID-19 Komisja zaproponowała szereg środków mających na celu wsparcie gospodarki i wezwała państwa członkowskie do jak najlepszego wykorzystania tych środków w celu wsparcia sektora mediów.

• Szybko wprowadzono i rozszerzono tymczasowe ramy pomocy państwa. Opublikowano również specjalny szablon wytycznych w zakresie pomocy państwa na potrzeby cyfryzacji mediów informacyjnych, aby pomóc państwom członkowskim w opracowaniu krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności.
• Wsparcie finansoweREACT-EU koncentruje dodatkowe fundusze spójności na kluczowych priorytetach małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) lub kreatywnych MŚP w sektorze kultury uznanych za priorytetowe. Fundusze te obejmują dotacje na zatrudnienie, mechanizmy pracy krótkoterminowej oraz płynność i wypłacalność MŚP.  
• Tymczasowe wsparcie w celu zmniejszenia zagrożeń związanych z bezrobociem w sytuacji nadzwyczajnej (SURE) jest instrumentem dostępnym dla państw członkowskich w celu zwalczania negatywnych skutków gospodarczych i społecznych pandemii COVID-19.
• Dostosowano istniejące narzędzia, w tym większą elastyczność we wdrażaniu wspieranych projektów. Na przykład istniejący instrument gwarancyjny dla MŚP w sektorze kultury i sektorze kreatywnym, w tym w sektorze mediów, umożliwia większą elastyczność w spłacie pożyczek i ułatwia udzielanie pożyczek poprzez zapewnienie większego bezpieczeństwa instytucjom finansowym.
• Komisja przyjęła plan działania wspierający odbudowę i transformację sektora mediów i sektora audiowizualnego. Sektory te, szczególnie dotknięte kryzysem związanym z koronawirusem, mają zasadnicze znaczenie dla demokracji, różnorodności kulturowej i autonomii cyfrowej Europy. Plan działania koncentruje się na 3 obszarach działania i 10 konkretnych działaniach. Pomogą one sektorowi mediów wyjść z kryzysu dzięki ułatwieniu i poszerzeniu dostępu do finansowania. Pomogą one również w transformacji sektora mediów poprzez stymulowanie inwestycji w celu przejścia na dwojaką transformację – cyfrową i ekologiczną – przy jednoczesnym zapewnieniu przyszłej odporności sektora. Ponadto wzmocnią pozycję europejskich obywateli i przedsiębiorstw.

Harmonogram EFMRA