Wolność i pluralizm mediów

Wolność i pluralizm mediów zapewniają przepływ informacji i odgrywają kluczową rolę w rozliczaniu się. Komisja zintensyfikowała swoje prace w tej dziedzinie, umieszczając wolność mediów w centrum sprawozdawczości dotyczącej praworządności i nadal finansując różnorodne projekty przynoszące wymierne rezultaty. Komisja zaplanowała również kluczowe inicjatywy mające na celu poprawę pracy i bezpieczeństwa dziennikarzy oraz przyjęła plan działania mający na celu wspieranie rentownego ekosystemu mediów.

Zobowiązania Unii Europejskiej do poszanowania wolności i pluralizmu mediów oraz do przestrzegania wolności wypowiedzi – w tym prawa do otrzymywania i przekazywania informacji bez ingerencji władz publicznych – są zapisane w art. 11 Karty praw podstawowychUnii Europejskiej (.pdf), który odzwierciedla art. 10 europejskiej Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Ustawodawstwo i praworządność

• Proponowane rozporządzenie w sprawie europejskiego aktu o wolności mediów (EMFA) opiera się na zmienionej dyrektywie o audiowizualnych usługach medialnych. Opublikowany we wrześniu 2022 r. EMFA proponuje nowy zestaw zasad i mechanizmów promujących pluralizm i niezależność mediów w całej Unii Europejskiej. Cztery główne filary EFMRA to: zabezpieczenie niezależnego świadczenia usług medialnych na rynku wewnętrznym; zacieśnienie współpracy regulacyjnej i konwergencji; zapewnienie dobrze funkcjonującego rynku usług medialnych; zapewnienie przejrzystej i sprawiedliwej alokacji zasobów gospodarczych. FACTpage EMFA zawiera przegląd głównych celów. W trakcie opracowywania europejskiego aktu o wolności mediów przeprowadzonozaproszenie do składania dowodów i otwarte konsultacje społeczne.
• W kwietniu 2022 r. Komisja opublikowała wniosek dotyczący dyrektywy w sprawie strategicznych postępowań sądowych przeciwko udziałowi społeczeństwa (SLAPP). Strategiczne procesy sądowe przeciwko udziałowi społeczeństwa, powszechnie znane jako „SLAPP”, są szczególną formą nękania wykorzystywanego przede wszystkim przeciwko dziennikarzom i obrońcom praw człowieka w celu zapobiegania wypowiadaniu się w sprawach leżących w interesie publicznym lub ich karania. Proponowana dyrektywa zapewnia sądom i celom SLAPP narzędzia służące zwalczaniu jawnie bezpodstawnych lub stanowiących nadużycie postępowań sądowych. Proponowane zabezpieczenia będą miały zastosowanie w sprawach cywilnych o skutkach transgranicznych.
• Komisja przyjęła europejski plan działania na rzecz demokracji. Będzie ściśle współpracować z państwami członkowskimi i zainteresowanymi stronami w celu poprawy bezpieczeństwa dziennikarzy. Zapewni ona trwałe finansowanie projektów koncentrujących się na pomocy prawnej i praktycznej dla dziennikarzy w UE i poza nią. W marcu 2021 r. zapoczątkowano dialog z zainteresowanymi stronami w ramach Europejskiego Forum Mediów News, w ramach którego zainteresowane strony były w stanie przedstawić informacje zwrotne na temat zalecenia w sprawie ochrony, bezpieczeństwa i wzmocnienia pozycji dziennikarzy i innych pracowników mediów przyjętego we wrześniu 2021 r. Plan przewiduje również promowanie przejrzystego i sprawiedliwego przydziału reklamy państwowej, wspieranie różnorodności mediów i opracowanie europejskiego podejścia do wyeksponowania audiowizualnych usług medialnych świadczonych w interesie ogólnym. Ogłoszono zaproszenie do składania ofert na badanie w tym zakresie.
• Mechanizm praworządności poświęca kluczową część wolności i pluralizmowi mediów, która analizuje organy i organy regulacyjne mediów, przejrzystość własności mediów i ingerencję rządu oraz ramy ochrony dziennikarzy. Pierwsze sprawozdanie na temat praworządności, obejmujące wszystkie 27 państw członkowskich, zostało opublikowane w dniu 30 września 2020 r. Przedstawiono w nim zarówno syntezę sytuacji w zakresie praworządności w UE, jak i ocenę sytuacji w każdym państwie członkowskim, koncentrując się na czterech głównych filarach: system wymiaru sprawiedliwości, ramy antykorupcyjne, pluralizm mediów oraz inne mechanizmy kontroli i równowagi instytucjonalnej. 
• Duże uprawnienia największych platform internetowych uzasadniają rozważenie konkretnych przepisów ex ante w celu ochrony konkurencji i wyboru konsumentów w internecie. Akt o usługach cyfrowych znacznie usprawnia mechanizmy usuwania nielegalnych treścii skutecznej ochrony praw podstawowych użytkowników w internecie, w tym wolności słowa.
• Zmieniona dyrektywa o audiowizualnych usługach medialnych wzmacnia gwarancje prawne w kilku obszarach objętych Monitorem pluralizmu mediów, a mianowicie moderowanie treści online, niezależność organów regulacyjnych ds. mediów, przejrzystość własności mediów i umiejętność korzystania z mediów. Komisja uważnie śledzi proces transpozycji.
• Prawodawca Unii przyjął przepisy dotyczące bardziej sprawiedliwego rynku z art. 17 nowej dyrektywy o prawie autorskim. Przepisy te mają na celu pomoc podmiotom praw w uzyskaniu lepszej pozycji w odniesieniu do niektórych platform udostępniania online. Zapewniają one posiadaczom praw sprawiedliwsze wynagrodzenie za korzystanie z ich treści. Jeśli chodzi o nowe prawo wydawców prasowych (art. 15 nowej dyrektywy o prawach autorskich), będzie to sprzyjało pluralistycznemu, niezależnemu i wysokiej jakości dziennikarstwu poprzez lepszą pozycję negocjacyjną wydawców prasowych wobec uczestników rynku internetowego.

Finansowanie bezpośrednie

UE finansuje liczne projekty:

• Kilka bieżących lub przygotowywanych projektów i zaproszeń do składania wniosków, których celem jest:
  • mapowanie naruszeń wolności mediów;
  • bronić zagrożonych dziennikarzy;
  • monitorowanie zagrożeń dla pluralizmu mediów;
  • wspieranie wspólnego dziennikarstwa, współpracy i wymiany najlepszych praktyk.
• Projekty prowadzone przez Europejskie Centrum Wolności Prasy i Mediów (ECPMF) i jego partnerów mające na celu przeciwdziałanie naruszaniu wolności i pluralizmu mediów w państwach członkowskich UE i krajach kandydujących.
• Dotacje dla Centrum Pluralizmu i Wolności Mediów (CMPF) na rozwój i wdrożenie „Monitor pluralizmu mediów” (MPM), który zapewnia kompleksowy przegląd zagrożeń dla wolności i pluralizmu mediów w całej Europie, z uwzględnieniem czterech głównych obszarów:
  1. podstawowa ochrona
  2. pluralizm rynku
  3. niezależność polityczna
  4. włączenie społeczne
• Projekt pilotażowy dotyczący monitorowania własności mediów, który zwiększy przejrzystość własności mediów.
• Program „Kreatywna Europa” na lata 2021–2027, którego planowany budżet wyniesie około 2,5 mld EUR, co stanowi wzrost o 80 % w porównaniu z poprzednim okresem (2014–2020) w UE-27. Będzie promować europejską współpracę w zakresie różnorodności kulturowej i konkurencyjności przemysłowej w sektorze kultury i sektorze kreatywnym. Opublikowano wezwanie do partnerstwa dziennikarskiego mającego na celu promowanie ogólnosektorowej współpracy transgranicznej wśród specjalistów z branży mediów informacyjnych w Europie. Aby zwiększyć finansowanie i zapewnić długoterminowe wsparcie dla projektów dotyczących wolności, pluralizmu i umiejętności czytania i pisania, z tego programu zabezpieczono specjalną pulę środków finansowych w wysokości co najmniej 75 mln EUR.

Środki wsparcia

Od początku pandemii COVID-19 Komisja przedstawiła szereg środków wspierających gospodarkę i wezwała państwa członkowskie do jak najlepszego wykorzystania ich w celu wsparcia sektora mediów.

• Szybko wprowadzono i przedłużono tymczasowe ramy pomocy państwa. Opublikowano również specjalny szablon przewodni dotyczący pomocy państwa na potrzeby cyfryzacji mediów informacyjnych, aby pomóc państwom członkowskim w opracowywaniu ich krajowych planów odbudowy i zwiększania odporności.
• Wsparcie finansowe React-EU skupia dodatkowe fundusze spójności na kluczowych priorytetach małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP) lub kreatywnych MŚP w sektorze kultury uznanych za priorytet. Fundusze te obejmują dotacje na zatrudnienie, programy pracy krótkoterminowej oraz płynność i wypłacalność MŚP.  
• Tymczasowe wsparcie na rzecz zmniejszenia ryzyka bezrobocia w sytuacji nadzwyczajnej (SURE) jest instrumentem dostępnym dla państw członkowskich w celu zwalczania niekorzystnych gospodarczych i społecznych skutków pandemii COVID-19.
• Dostosowano istniejące narzędzia, w tym większą elastyczność we wdrażaniu wspieranych projektów. Na przykład istniejący instrument gwarancyjny dla MŚP w sektorze kultury i sektorze kreatywnym, w tym media, umożliwia większą elastyczność w spłatach pożyczek i ułatwia udzielanie pożyczek poprzez zapewnienie większego bezpieczeństwa instytucjom finansowym.
• Komisja przyjęła plan działania w celu wsparcia odbudowy i transformacji sektora mediów i sektora audiowizualnego. Sektory te, szczególnie dotknięte kryzysem związanym z koronawirusem, mają zasadnicze znaczenie dla demokracji, różnorodności kulturowej i autonomii cyfrowej Europy. Plan działania koncentruje się na trzech obszarach działalności i 10 konkretnych działaniach. Pomogą one sektorowi mediów wyjść z kryzysu poprzez ułatwienie i poszerzenie dostępu do finansowania. Przyczynią się one również do transformacji sektora mediów poprzez stymulowanie inwestycji w celu uwzględnienia dwojakiej transformacji cyfrowej i ekologicznej, przy jednoczesnym zapewnieniu przyszłej odporności sektora. Wreszcie wzmocnią one pozycję europejskich obywateli i przedsiębiorstw.

Konkluzje Rady w sprawie wolności i pluralizmu mediów

W dniu 7 grudnia 2020 r. Rada Unii Europejskiej przyjęła konkluzje w sprawie ochrony wolnego i pluralistycznego systemu mediów.

W dniu 14 listopada 2018 r. Rada Unii Europejskiej przyjęła konkluzje w sprawie wzmocnienia treści europejskich w gospodarce cyfrowej.

Wcześniej, 26 listopada 2013 r., Rada przyjęła konkluzje w sprawie wolności i pluralizmu mediów w środowisku cyfrowym.

Kolokwium na temat praw podstawowych poświęcone pluralizmowi mediów i demokracji

W listopadzie 2016 r. Komisja Europejska zorganizowała kolokwium na temat praw podstawowych poświęcone pluralizmowi mediów i demokracji. Debata została poparta notami do dyskusji, specjalnym Eurobarometrem, a także wynikami konsultacji społecznych. Wyniki kolokwium opublikowano w grudniu 2016 r.